Οι τύχες ενός κειμένου

Ο συγγραφέας Μάλκολμ Λόουρι

Τα «χαμένα βιβλία» γνωστών συγγραφέων είναι της μόδας. Ημιτελή κείμενα, πρωτόλεια έργα, μεταθανάτια χειρόγραφα, όλα ξεχασμένα σε συρτάρια, ντουλάπες, αρχεία, βιβλιοθήκες, κάτω από κουβάδες ή μέσα σε παπουτσοθήκες, ανακαλύπτονται από επίμονους επιμελητές εκδόσεων που ξεσκονίζουν επαγγελματικά τα κατάλοιπα της λογοτεχνίας πρόθυμοι να προσφέρουν στο κοινό αυτό στο οποίο δεν ήλπιζε πια –άλλο ένα σύνολο λέξεων του μεγάλου ονόματος της αρεσκείας τους.

Τελευταίο (αλλά σε καμία περίπτωση έσχατο) κρούσμα, η πρόσφατη κυκλοφορία του «Go Set a Watchman» της 88χρονης Αμερικανίδας Χάρπερ Λι, θρυλικής στις ΗΠΑ από το μοναδικό της μυθιστόρημα, το «Οταν σκοτώνουν τα κοτσύφια», του οποίου πρώιμη εκδοχή αποτελεί η καινούργια έκδοση.

Αλλά αν υπάρχει ένα βιβλίο αυτής της κατηγορίας που δικαιωματικά, εξαιτίας της ιστορίας που το συνοδεύει, αξίζει να μνημονεύεται στα χρονικά των «lost and found» αυτό είναι αναμφίβολα το «In Ballast to the White Sea» (εκδ. University of Ottawa Press, 26 ευρώ) του Βρετανού Μάλκολμ Λόουρι.

Το «Κάτω από το ηφαίστειο» θεωρείται το αριστούργημα του Λόουρι

Το αριστούργημα του Λόουρι είναι το «Κάτω από το ηφαίστειο» (εκδ. Αστάρτη), δεύτερο και τελευταίο των μυθιστορημάτων του που εξέδωσε εν ζωή, καταγραφή της τελευταίας ημέρας της ζωής του αλκοολικού ήρωά του, βρετανού προξένου σε μια μικρή πόλη του Μεξικού τη δεκαετία του 1930 (στα χέρια του Τζον Χιούστον το μυθιστόρημα βρήκε μια αριστουργηματική κινηματογραφική μεταφορά το 1984 με πρωταγωνιστή τον Αλμπερτ Φίνεϊ).

Παράλληλα με αυτό, τo 1936, ο Λόουρι δούλευε το «In Ballast to the White Sea», την εποχή που προσπαθώντας να σώσει τον προβληματικό πρώτο του γάμο έκανε με τη σύζυγό του το ταξίδι από τη Νέα Υόρκη στο Μεξικό το οποίο αργότερα θα του έδινε το υλικό για το magnum opus του.

Ο γάμος τελικά δεν επέζησε και ο Λόουρι εγκαταστάθηκε στο Βανκούβερ του Καναδά έχοντας στο μεταξύ γνωρίσει τη δεύτερη γυναίκα του. Εκεί, στις 7 Ιουνίου 1944, μια πυρκαγιά κατέστρεψε ολοσχερώς την καλύβα στην παραλία του Ντόλαρτον, όπου ζούσε το ζεύγος. Ο συγγραφέας κατόρθωσε να σώσει το χειρόγραφο του «Κάτω από το ηφαίστειο» για να το δημοσιεύσει τελικά τρία χρόνια αργότερα, όχι όμως και εκείνο του «In Ballast to the White Sea», οι 1.000 σελίδες του οποίου χάθηκαν εκτός από ελάχιστα καψαλισμένα αποσπάσματα –ή τουλάχιστον έτσι διατεινόταν ο ίδιος ο Λόουρι ως τον θάνατό του, το 1957.

Τέσσερις δεκαετίες μετά, η πρώτη του σύζυγος, Τζαν Γκάμπριαλ, θα αποκάλυπτε στα απομνημονεύματά της ότι είχε στην κατοχή της μια παλαιότερη εκδοχή του χαμένου βιβλίου χρονολογημένη το 1936: λίγο πριν από το ταξίδι τους στο Μεξικό ο Λόουρι είχε βολιδοσκοπήσει τους εκδοτικούς οίκους της Νέας Υόρκης για τις προοπτικές του, αφήνοντας τελικά ένα αντίτυπο στο σπίτι της πεθεράς του. Αντί να προβεί στη δυσάρεστη διαδικασία να επικοινωνήσει με την πρώην συμβία ώστε να το ανακτήσει, εκείνος προτίμησε να ξεγράψει το γραπτό. Μετά τον θάνατο της Γκάμπριαλ, το 2001, το χειρόγραφο κατατέθηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, για να εκδοθεί στα τέλη του 2014.

Το αποτέλεσμα, όπως γράφει η Αλεξάντρα Γουόλσαμ στο «Times Literary Supplement», δεν εντυπωσιάζει: οι 462 σελίδες του απέχουν οκτώ χρόνια από την εξαντλητική επεξεργασία με την οποία έχτιζε τα έργα του ο Λόουρι. Διασώζονται βέβαια αρκετές ακολουθίες εξαίρετης πρόζας.

Αλλά εν πολλοίς και εδώ, όπως συμβαίνει με όλα σχεδόν αυτά τα άγνωστα, αδούλευτα, ελαττωματικά, ατελή κείμενα, αυτός είναι, θα έλεγε κανείς, ένας άλλος εαυτός τους, μια εναλλακτική μορφή από ένα παράλληλο σύμπαν.