Τζούλιαν Αντερσον: Το αρχαίο δράμα εμπνέει τη σύγχρονη δημιουργία

Δεν είναι πρωτότυπο ούτε καινούργιο: το γεγονός ότι το αρχαίο ελληνικό δράμα εξακολουθεί να εμπνέει διεθνώς τη σύγχρονη, πρωτογενή καλλιτεχνική δημιουργία αποδεικνύοντας τη ζωντάνια του «κυττάρου» του είναι, ασφαλώς, γνωστό. Τον τελευταίο μήνα, ωστόσο, η εντυπωσιακή επιτυχία των «Θηβαίων», της πρώτης όπερας του βρετανού συνθέτη Τζούλιαν Αντερσον που παρουσιάζεται στο Coliseum του Λονδίνου από την Εθνική Οπερα της Αγγλίας, επαναφέρει το θέμα στο επίκεντρο της σχετικής συζήτησης.

Το έργο είναι εμπνευσμένο από την –βασισμένη στον θηβαϊκό κύκλο –τριλογία του Σοφοκλή («Οιδίπους Τύραννος», «Οιδίπους επί Κολωνώ», «Αντιγόνη») και έτυχε διθυραμβικών κριτικών από το σύνολο του βρετανικού και όχι μόνο Τύπου. Το γεγονός δε ότι την πρεμιέρα της 3ης Μαΐου παρακολούθησαν αρκετοί διοικητικοί παράγοντες διαφόρων λυρικών θεάτρων ανά τον κόσμο στο πλαίσιο του ενδιαφέροντός τους να «κλείσουν» την παραγωγή για μελλοντικό ανέβασμα στις σκηνές τις οποίες εκπροσωπούν, είναι κάτι που πρέπει να επισημανθεί. Πρώτος εκτός Λονδίνου σταθμός, πάντως, θα είναι η (συμπαραγωγός) Οπερα της Βόννης όπου οι «Θηβαίοι» θα παρουσιαστούν τον Μάιο του 2015…

Μελωδική γραφή

Στα 47 του χρόνια ο βραβευμένος Τζούλιαν Αντερσον έχει «αναμετρηθεί» με επιτυχία με όλα, σχεδόν, τα είδη μουσικής γραφής: τη συμφωνική και χορωδιακή μουσική, το μπαλέτο, τη μουσική δωματίου… Ωστόσο ως σήμερα δεν είχε καταφέρει να στρέψει τα φώτα της δημοσιότητας επάνω του στον βαθμό που είχαν κάνει άλλοι συμπατριώτες του συνθέτες της ίδιας, περίπου, γενιάς όπως ο Τόμας Αντές ή ο Μαρκ Αντονι Τερνέιτζ. Με τους «Θηβαίους», αποφαίνεται η κριτική, το κατορθώνει. Γνωστός για τη φρέσκια μελωδική γραφή του, τη «ζωντανή» ενορχήστρωση και την ορμητικότητα του ρυθμού, εντυπωσιάζει με τον τρόπο που «χωνεύει» όλα αυτά τα στοιχεία στην πρώτη του όπερα, η οποία διαρκεί περί τα 100 λεπτά, τον διπλάσιο χρόνο, δηλαδή, από οποιοδήποτε άλλο έργο του ως σήμερα. «Ενας ωραίος ήχος με συγκινεί με τον ίδιο τρόπο που άλλοι άνθρωποι παθιάζονται με τη μαγειρική, την κηπουρική ή την πολιτική» δήλωνε λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα ο συνθέτης στους «Financial Times». «Το συγκινησιακό στοιχείο όμως στη μουσική δεν είναι αρκετό. Καταντά πλαδαρό. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που η αποκλειστικά βασισμένη στην τεχνική σύνθεση είναι βαρετή. Προσπαθώ να τα συνδυάσω και τα δύο…».

«Απρόθυμος» κλασικιστής

Γιατί, άραγε, ο Αντερσον επέλεξε τον Σοφοκλή ως πηγή έμπνευσης; Ολα άρχισαν το 2006 όταν προσέγγισε τον συνθέτη ο Εντ Γκάρντνερ, μουσικό διευθυντή της Εθνικής Οπερας της Αγγλίας, ο οποίος εν προκειμένω έχει και την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης στους «Θηβαίους», αφού πρώτα άκουσε ένα έργο του για χορωδία και ορχήστρα στο διάσημο Φεστιβάλ BBC Proms. Ο Αντερσον αποκαλύπτει πως είχε ξεκινήσει τις προσπάθειες να γράψει μια όπερα από το 1999, βασισμένη στην «Τρικυμία» του Σαίξπηρ. Σε εκείνο το στάδιο, όμως, δεν ένιωθε έτοιμος να ανεβάσει ένα τόσο μεγάλης κλίμακας έργο και έτσι το όλο σχέδιο μπήκε στο συρτάρι. Οταν προέκυψε η επίσημη παραγγελία από πλευράς ENO, στράφηκε στον Σοφοκλή με τον οποίο είχε «ανοιχτούς λογαριασμούς» από την εποχή που πήγαινε ακόμη στο σχολείο. Ο Αντερσον θυμάται τον εαυτό του σε ηλικία 16 ετών, όταν μελετούσε αρχαία ελληνικά, να περνά ένα ολόκληρο καλοκαίρι προσπαθώντας να μεταφράσει τον «Οιδίποδα Τύραννο» στα αγγλικά. Ο διάλογος του Οιδίποδα με τον τυφλό μάντη Τειρεσία τον εντυπωσίασε τόσο πολύ με την αμεσότητά του ώστε έκτοτε τον «κουβαλά» μέσα του διαρκώς…

Ο Αντερσον δηλώνει «απρόθυμος» κλασικιστής. Μέσα από αυτό το πρίσμα, η επιλογή του Σοφοκλή μοιάζει περίεργη… Θεωρεί ότι το αρχαίο ελληνικό δράμα ταιριάζει στη φόρμα της όπερας; «Το αρχαίο ελληνικό δράμα ταιριάζει σε οποιαδήποτε φόρμα» δήλωνε πρόσφατα σε άλλη συνέντευξή του. «Είναι τόσο ζωντανό και συναρπαστικό, δεν υπάρχει τίποτα παλιό σε αυτό… Ο λόγος είναι απόλυτα σημερινός, έστω κι αν γράφτηκε 2.500 χρόνια πριν».

Πορεία σύγκρουσης

Ο ίδιος αναγνωρίζει πως το γεγονός ότι οι «Θηβαίοι» πατούν επάνω σε μια λίγο-πολύ γνωστή ιστορία στον θεατή αναμφίβολα βοηθά στο να αποφασίσει κάποιος να πάει να δει το έργο με την προσδοκία να περάσει ένα όμορφο βράδυ. Μια ιστορία όμως όπου η δολοφονία, η αιμομιξία, η πολιτική φιλοδοξία, η αγάπη και η πίστη, το μίσος και η εκδίκηση οδηγούν τους πρωταγωνιστές σε πορεία σύγκρουσης η οποία οδηγεί μαθηματικά στην καταστροφή, δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «ελαφρά διασκέδαση». Ο Αντερσον απαντά πως μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες πτυχές της συγκεκριμένης τριλογίας είναι ότι κανείς από τους πρωταγωνιστικούς χαρακτήρες δεν είναι τέλειος. «Ο ίδιος ο Σοφοκλής μπορεί να είναι γενναιόδωρος – εκτιμά –αλλά αντιλαμβάνεται ότι οι άνθρωποι δεν είναι μόνο καλοί ή μόνο κακοί. Μου αρέσει να γράφω μουσική για τέτοιου είδους χαρακτήρες που δεν είναι άσπροι ή μαύροι…».