Το 1963 ο σκηνοθέτης Στέλιος Χαραλαμπόπουλος ήταν ένας επτάχρονος μαθητής Δημοτικού στη Μαγκουφάνα (σημερινή Πεύκη) και το γεγονός της κηδείας του Γρηγόρη Λαμπράκη τού είχε προξενήσει τεράστια εντύπωση. Οι γονείς του είχαν πάει στην κηδεία του δολοφονημένου αγωνιστή της Αριστεράς και η ταραχή τους τον είχε συγκλονίσει. Ακόμη και σήμερα θυμάται τα λόγια τους. ««Σκότωσαν έναν καλό άνθρωπο» μου είχαν πει. Εναν γιατρό που φρόντιζε τους φτωχούς, έναν αθλητή που είχε δοξάσει τη χώρα του, έναν άνθρωπο που είχε υμνήσει τη δικαιοσύνη».
Από την κηδεία του Λαμπράκη οι γονείς του είχαν φέρει ένα μικρό οκτασέλιδο φυλλάδιο. Εκεί ο Χαραλαμπόπουλος είδε για πρώτη φορά φωτογραφίες του Γρηγόρη Λαμπράκη. Με την εμβληματική αθλητική φόρμα, με το πανό «ΕΛΛΑΣ» από την περίφημη Μαραθώνια Πορεία της 22ας Απριλίου 1963 και άλλες. Ηταν φυσικό λοιπόν η περιέργεια του μετέπειτα σκηνοθέτη για τον Γρηγόρη Λαμπράκη να τον ζώσει από πολύ νωρίς. Μεγαλώνοντας ο Χαραλαμπόπουλος ξανακοιτούσε το φυλλάδιο (που γλίτωσε την καταστροφή στη δικτατορία) και ξαναθυμόταν την υπόθεση. Παράλληλα μάθαινε γιατί η περίπτωση του Γρηγόρη Λαμπράκη ήταν τόσο σημαντική.
Πολιτική και πολιτισμική άνοιξη
Αμέσως μετά το τέλος του ελληνικού εμφυλίου η κατάσταση στη χώρα μας ήταν εξαιρετικά έκρυθμη. Γίνονταν πορείες για ειρήνη, υπήρξαν νεκροί για το Κυπριακό. Μόνον όμως με τη δολοφονία του Λαμπράκη πυροδοτήθηκαν τόσο γρήγορα τόσο κρίσιμες εξελίξεις κυρίως στο πολιτικό πεδίο: η πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή και η γέννηση της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, μια πολιτική και πολιτισμική άνοιξη που επρόκειτο να μείνει ημιτελής αφού την έπνιξε η χούντα.
Ακόμη και όταν πολλά χρόνια αργότερα ο Χαραλαμπόπουλος γύριζε τον «Αδη» (1997), την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας –μια ελεύθερη μεταφορά της «Αλκηστης» –είχε στο μυαλό του την υπόθεση Λαμπράκη. «Πώς συμβαίνει και μια προσωπικότητα γίνεται τόσο σημαίνουσα στις ιστορικές εξελίξεις; Γιατί οι κοινωνίες έχουν την ανάγκη να δημιουργούν ένα πρότυπο με το οποίο να ταυτίζονται για να πηγαίνουν μπροστά;».
Τα παραπάνω ερωτήματα δεν έπαψαν να απασχολούν τον Στ. Χαραλαμπόπουλο, ο οποίος στα μέσα του 2010 αποφάσισε να φωτίσει την περίπτωση Λαμπράκη με τη δημιουργία ενός δικού του ντοκιμαντέρ. Ο «Μαραθώνιος μιας ημιτελούς Ανοιξης –Γρηγόρης Λαμπράκης» της εταιρείας παραγωγής Περίπλους δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων τρεισήμισι χρόνων αλλά ο στόχος του, όπως είπε ο Χαραλαμπόπουλος, δεν ήταν ούτε η επέτειος των 50 χρόνων από τη δολοφονία του Λαμπράκη, ούτε και η τραγική επικαιρότητα της δολοφονίας με όλα αυτά που έχουν συμβεί στην Ελλάδα το τελευταίο διάστημα. «Σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελα να εκμεταλλευτώ μια συγκυρία» είπε. «Ηταν κάτι που απλώς έπρεπε να το κάνω».
Ωστόσο, η «Υπόθεση Λαμπράκη» που είχε περάσει στη λογοτεχνία από τον Βασίλη Βασιλικό και εν συνεχεία στο σινεμά από τον Κώστα Γαβρά στο «Ζ», δεν θα ήταν αποκλειστικώς το θέμα του ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη, γνωστού στον χώρο των ταινιών τεκμηρίωσης από τα «Ημερολόγια Καταστρώματος – Γιώργος Σεφέρης», το «Ι. Μόραλης» και κυρίως «Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη».
Το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε υπό εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες και χωρίς καμία χρηματοδότηση. Το μόνο που σύμφωνα με τον Χαραλαμπόπουλο και τον παραγωγό της ταινίας Θάνο Λαμπρόπουλο υπήρχε ήταν η στήριξη μιας χούφτας ανθρώπων, ανάμεσα στους οποίους ο διευθυντής φωτογραφίας Δημήτρης Κορδελάς, ο Αλέξανδρος Αλεξανδρόπουλος στη διεύθυνση παραγωγής, ο μοντέρ Κωνσταντίνος Τσιχριτζής, ο Γεράσιμος Βάκρος στην οργάνωση παραγωγής στην Αρκαδία και ο Πλάτων Ανδριτσάκης που έγραψε τα μουσικά θέματα της ταινίας στην οποία βασικός αφηγητής είναι ο ηθοποιός Δημήτρης Ημελλος.
Αθλητής, ιδεολόγος, λεβέντης
Συγγενείς, ασθενείς, συνάδελφοι γιατροί, συναθλητές και συναγωνιστές του Γρηγόρη Λαμπράκη καταθέτουν τις εμπειρίες τους. Ο Μανώλης Γλέζος, με τον οποίο ο Λαμπράκης βρέθηκε στα έδρανα της Βουλής με την ΕΔΑ (πήραν μαζί μέρος στην τετραήμερη Παγκόσμια Πορεία Ειρήνης του Ολντερμάστον), ο Τάκης Μπενάς, Γραμματέας της Νεολαίας ΕΔΑ και κατόπιν Γραμματέας της Νεολαίας Λαμπράκη, ο Κωνσταντίνος Χορομίδης, τελευταίος εν ζωή δικηγόρος της Πολιτικής Αγωγής στη δίκη για τη δολοφονία του Λαμπράκη, ο Ανδρέας Μαμωνάς, που δεκαεξάχρονος τότε μαθητής έσπασε τα μπλόκα και περπάτησε με τον Λαμπράκη στην απαγορευμένη Πορεία Ειρήνης και ο δημοσιογράφος του «Βήματος» Γιώργος Ρωμαίος. Μιλούν όμως και άνθρωποι που ήταν παρόντες στη δολοφονία του Λαμπράκη (ανάμεσά τους και ο ηθοποιός Γιώργος Κοτανίδης) αλλά και μετέπειτα σημαντικά στελέχη του αντιδικτατορικού κινήματος.
«Από τι υλικά άραγε ήταν φτιαγμένος αυτός ο άνθρωπος;» αναρωτιέται ο Χαραλαμπόπουλος, ο οποίος προσπάθησε να δώσει λόγο και στον ίδιο τον Λαμπράκη μέσα από τα ημερολόγιά του. Ηταν ένας εξαιρετικά συναισθηματικός άνθρωπος που αγαπούσε τους γονείς του και δεχόταν δωρεάν τους άπορους ασθενείς του κάθε Τετάρτη. «Παρέμενε πάντα το αγροτόπαιδο που είχε μεγαλώσει στις δυσκολίες και εκτιμούσε τον μόχθο των απλών ανθρώπων, τους οποίους ποτέ δεν ξέχασε».
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης καταγόταν από την Κερασίτσα Αρκαδίας, από μια οικογένεια με 18 παιδιά. Υπήρξε πολύ καλός αθλητής στίβου με ρεκόρ 7,37 μέτρα στο άλμα εις μήκος και εκπροσώπησε την Ελλάδα στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου το 1936 και στους Παγκόσμιους Φοιτητικούς Αγώνες το 1937 στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής οργάνωνε συσσίτια για τους αθλητές μέσα από τις γραμμές του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου. Χειρούργησε τραυματισμένους ΕΛΑΣίτες από τη μάχη της Αθήνας και τον λοιδόρησαν σαν «σφαγέα» του ελληνικού λαού. Εγινε υφηγητής στην Ιατρική Σχολή Αθηνών, ενώ το δίτομο έργο του για την ενδοκρινολογία ήταν το μοναδικό σχετικό ελληνικό σύγγραμμα της δεκαετίας 1950 και 1960. Εξελέγη βουλευτής το 1961, συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ.
Μυθικό πρότυπο για τους νέους
Δεν είχε μαρξιστική κατάρτιση, αλλά ενεργοποιήθηκε σε πολλά θέματα που αγγίζουν την ατζέντα της Αριστεράς. Απλώς ξέφυγε λίγο από τα καθιερωμένα της Αριστεράς. Ηταν πληθωρικός και ορμητικός. Είχε ένα στοιχείο παλικαριάς, λεβεντιάς, που τους συγκίνησε όλους. Και φυσικά ενέπνευσε τη νεολαία. «Αυτή η παλικαριά και η αποκοτιά του ήταν στοιχεία που συγκινούσαν τους νέους πέρα από την ιδεολογία» όπως πολύ σωστά επισημαίνει στο ντοκιμαντέρ η Ιωάννα Παπαθανασίου. Και ίσως να μην είναι καθόλου τυχαίο που στην πρώτη προβολή του «Μαραθωνίου» στην αίθουσα Νιρβάνα της λεωφ. Αλεξάνδρας την περασμένη Κυριακή οι περισσότεροι θεατές της κατάμεστης αίθουσας ήταν νέοι. «Για τους παλαιότερους η συγκίνηση είναι κάτι που καταλαβαίνω» είπε ο σκηνοθέτης. «Οι νεότεροι όμως να συγκινηθούν είναι κάτι πραγματικά εντυπωσιακό. Μπορεί μεν το όνομα του Λαμπράκη να ακούστηκε ξανά με τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, όμως δεν γνώριζαν ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος. Για τους νέους της εποχής του ο Λαμπράκης ήταν το ζωντανό σύμβολο κινητοποίησης. Για τους σημερινούς όμως είναι ένα μακρινό μυθικό πρότυπο για το οποίο ελάχιστα πράγματα γνωρίζουν».
Το ανέκδοτο υλικό
Επειτα από δύο χρόνια ενδελεχούς έρευνας που πραγματοποίησε αντλώντας υλικό από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, από το Επιμορφωτικό Κέντρο «Χαρίλαος Φλωράκης» και άλλους φορείς, ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος χρησιμοποίησε προσωπικές μαρτυρίες, φωτογραφικά και σπάνια κινηματογραφικά ντοκουμέντα από τα έτσι κι αλλιώς λίγα κινηματογραφημένα στιγμιότυπα που αφορούν τον Λαμπράκη. Κατά τη διάρκεια των ερευνών του όμως εντελώς τυχαία άκουσε ότι υπήρχε ένας συναγωνιστής του Λαμπράκη, ο Γιώργος Γέρος, που σχετιζόταν με το Κίνημα Ειρήνης και είχε ηχητικό υλικό από την κηδεία του Λαμπράκη. Οπως αποδείχθηκε, όμως, δεν ήταν το μόνο που είχε. Στην κατοχή του Γέρου υπήρχαν και μερικά ακόμη φιλμ, ανάμεσα στα οποία και ένα ανέκδοτο από την Α’ Μαραθώνια Πορεία της 22ας Απριλίου 1963. Το σπάνιο υλικό, τραβηγμένο από ερασιτεχνική κάμερα, δείχνει τον Γρηγόρη Λαμπράκη να περπατά ξεδιπλώνοντας το πανό με την επιγραφή «ΕΛΛΑΣ» και το σήμα αφοπλισμού δεξιά και αριστερά.
Επειτα από δύο χρόνια ενδελεχούς έρευνας που πραγματοποίησε αντλώντας υλικό από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, από το Επιμορφωτικό Κέντρο «Χαρίλαος Φλωράκης» και άλλους φορείς, ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος χρησιμοποίησε προσωπικές μαρτυρίες, φωτογραφικά και σπάνια κινηματογραφικά ντοκουμέντα από τα έτσι κι αλλιώς λίγα κινηματογραφημένα στιγμιότυπα που αφορούν τον Λαμπράκη. Κατά τη διάρκεια των ερευνών του όμως εντελώς τυχαία άκουσε ότι υπήρχε ένας συναγωνιστής του Λαμπράκη, ο Γιώργος Γέρος, που σχετιζόταν με το Κίνημα Ειρήνης και είχε ηχητικό υλικό από την κηδεία του Λαμπράκη. Οπως αποδείχθηκε, όμως, δεν ήταν το μόνο που είχε. Στην κατοχή του Γέρου υπήρχαν και μερικά ακόμη φιλμ, ανάμεσα στα οποία και ένα ανέκδοτο από την Α’ Μαραθώνια Πορεία της 22ας Απριλίου 1963. Το σπάνιο υλικό, τραβηγμένο από ερασιτεχνική κάμερα, δείχνει τον Γρηγόρη Λαμπράκη να περπατά ξεδιπλώνοντας το πανό με την επιγραφή «ΕΛΛΑΣ» και το σήμα αφοπλισμού δεξιά και αριστερά.
Στο σπάνιο υλικό της ταινίας συγκαταλέγονται τα στιγμιότυπα που είχε τραβήξει ο Φιλοποίμην Φίνος από τη μεγάλη πορεία ειρήνης στο Ολντερμάστον της Αγγλίας, με τον Γρηγόρη Λαμπράκη και την ελληνική αντιπροσωπεία της Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ), που είχε ιδρυθεί με πρωτοβουλία της ΕΔΑ, αποτελούμενη από τον ίδιο, τον Λεωνίδα Κύρκο, τον Μανώλη Γλέζο και τον Σπύρο Λιναρδάτο, στις 12-15 Απριλίου 1963. Σαν κινηματογραφικό ντοκουμέντο, ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος χρησιμοποίησε επίσης κάποιες σκηνές από την εμβληματική ταινία «100 ώρες του Μάη» των Δήμου Θέου – Φώτου Λαμπρινού, ο οποίος επίσης μιλάει.
πότε & πού:
Το ντοκιμαντέρ «Μαραθώνιος μιας ημιτελούς Ανοιξης – Γρηγόρης Λαμπράκης» προβάλλεται στις αίθουσες σε διανομή Feelgood Entertainment
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
