Ηταν ο Ηριδανός εκεί που πιστεύουμε; Κι αν δεν ήταν εκεί, πού ήταν; Μ΄ αυτά τα …προβοκατόρικα ερωτήματα άρχισε την ομιλία του, την Δευτέρα το απόγευμα στο Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών –Ιδρυμα Βούρου-Ευταξία ο δρ Ε. Χιώτης, μηχανικός μεταλλείων –μεταλλουργός και τ. διευθυντής του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών. Αντιμετωπίζοντας λοιπόν από υδρογεωλογική σκοπιά ένα θέμα, που φαίνεται λυμένο στην εποχή μας ο κ. Χιώτης έκανε την έκπληξη: Ο Ηριδανός δεν είναι αυτός που νομίζουμε _ λέει_ παρά ένα άλλο ποταμάκι, που πηγάζει από τον Υμηττό! Προς απόδειξη μάλιστα δεν χρησιμοποίησε τελικώς, μόνον γεωλογικά στοιχεία αλλά και αρχαίες πηγές καθώς και νεώτερες.
Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη ο Ηριδανός πηγάζει από τον Λυκαβηττό, οδεύει μέσω του Εθνικού Κήπου προς το Σύνταγμα, διασχίζει την Βασιλίσσης Αμαλίας περνάει απέναντι στην Μητροπόλεως, την οποία σχεδόν ακολουθεί, τον βρίσκουμε στον σταθμό του Μοναστηρίου όπου έχει γίνει ανάδειξη τμήματος της κοίτης του και από εκεί φθάνει στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού όπου είναι ορατός. Στην συνέχεια η διαδρομή του χάνεται αν και υποτίθεται, ότι φθάνει στον Κηφισό.
Η άποψη αυτή, όμως, όπως επισημαίνει ο κ. Χιώτης οφείλεται σε δημοσίευση του Ντέρπφελντ το 1888, ο οποίος ανέτρεψε τις έως τότε αποδεκτές αντιλήψεις. Και ποιες ήταν αυτές; «Οτι οι πρώτοι περιηγητές και κατόπιν η ομάδα του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου είχαν αποκρυσταλλώσει την άποψη, πως ο Ηριδανός της αρχαιότητας ταυτιζόταν με τον κύριο παραπόταμο του Ιλισού, το σημερινό ρέμα της Καισαριανής. Αυτό που συμβάλλει στον Ιλισό στη νότια πλευρά της Εθνικής Πινακοθήκης. Ας σημειωθεί, ότι την άποψη αυτή για τον Ηριδανό αποδέχονται και σήμερα υδρολόγοι μηχανικοί», λέει ο ίδιος.
Iδιαίτερα σημαντική στο θέμα του Ηριδανού θεωρεί και την συμβολή του Τσίλλερ, ο οποίος μελέτησε επί μακρόν και δημοσίευσε το 1877 τα υδραυλικά έργα της αρχαιότητας με βάση τα ευρήματά του σε θεμέλια πολυάριθμων οικοδομών στην Αθήνα αλλά και με άμεσες παρατηρήσεις από τον Υμηττό ως το Γαλάτσι και την Κηφισιά. Μεταξύ άλλων αναφέρει το υδραγωγείο της Αγίας Τριάδας Κεραμεικού και τον αρχαίο υπόνομο της Αθήνας.
«Σημειώστε ότι δεν είναι γνωστή η αρχή του Υδραγωγείου της Αγίας Τριάδας, αλλά κατευθύνεται υπόγεια προς τη Ρωσική εκκλησία και ο Τσίλλερ εύλογα υποθέτει ότι συσχετίζεται με τα υδραγωγεία που είναι γνωστά στον Εθνικό Κήπο», λέει κ. Χιώτης προσθέτοντας πως: «Εντεκα χρόνια αργότερα όμως, σε δημοσίευσή του ο Ντέρπφελντ συνενώνει τον υπόνομο και το υδραγωγείο της Αγίας Τριάδας σε μια οντότητα, την οποία ταυτίζει με τον Ηριδανό».
Το συμπέρασμα που προκύπτει εξάλλου από την μελέτη των γεωλογικών στοιχείων είναι ότι η λεκάνη απορροής του γνωστού Ηριδανού μπορεί να τροφοδοτήσει μόνον ένα χείμαρρο και ότι δεν υφίστανται οι προϋποθέσεις ύπαρξης πηγών στους πρόποδες του Λυκαβητού, όπως τις φαντάζεται ο Ντέρπφελντ.
Συγκεκριμένα η γνωστότερη και σημαντικότερη πηγή εκτός των τειχών της αρχαίας Αθήνας είναι αυτή της Καλλιρρόης, στην κοίτη του Ιλισού πλησίον της Αγίας Φωτεινής, γνωστή και στους νεότερους χρόνους. Ο Ανδρέας Σκιάς μάλιστα στην ανασκαφή της περιοχής το 1893 περιγράφει παραστατικά τη γεωλογική τομή των υδροφόρων σχηματισμών ως εξής: «βραχώδη στεφάνην ασβεστολίθων εξ ης κατακρημνίζεται το ύδωρ του ποταμού».
Αλλες πηγές, που σημειώνονται στους παλιούς χάρτες είναι είτε κατά μήκος του Ιλισού, είτε στην ευρύτερη περιοχή του Υμηττού, ορισμένες από τις οποίες υπάρχουν και σήμερα.
«Από την κατανομή αυτή των πηγών, σε συνδυασμό με το γεωλογικό χάρτη του ΙΓΜΕ, συμπεραίνουμε ότι _ με εξαίρεση την πηγή βόρεια του Λυκαβηττού_ μόνον ο Υμηττός μπορεί να τροφοδοτήσει πηγές, οι οποίες αναπτύσσονται κατά μήκος του Ιλισού ή νοτιότερα. Επομένως, οι γειτονικότερες πηγές καθαρού ύδατος προς τις πύλες Διοχάρους θα πρέπει να αναζητηθούν κατά μήκος του Ιλισού», όπως λέει ο ερευνητής.
Ποιά ήταν όμως η πορεία του Ηριδανού πέραν του Κεραμεικού;
«Η πρόοδος των ανασκαφών έδειξε ότι πιθανότερη ήταν η συνέχιση προς τα ΒΔ, όπως φαίνεται σε χάρτη του Judeich του 1931», καταλήγει ο κ. Χιώτης. Αναμένοντας πλέον από εδώ και πέρα την άποψη και των αρχαιολόγων στην έρευνά του.
