Οι δέκα αρχαιολογικές αποκαλύψεις του 2012

Ενας χρόνος έντονος και στην Αρχαιολογία, με επεισόδια όχι πάντα θετικά, υπήρξε το 2012. Η μεγάλη κλοπή στην Ολυμπία σημαδεύει τη χρονιά που πέρασε, όσο κι αν τα αρχαία βρέθηκαν τελικώς και επέστρεψαν στη θέση τους. Υπήρξαν πάντως ενδιαφέρουσες εξελίξεις σε διάφορα μέτωπα. Η επαναλειτουργία του Ακρωτηρίου με το νέο στέγαστρο, μεγάλες αρχαιολογικές εκθέσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, που βεβαίως συνεχίζονται, συνέδρια χάρη στα οποία δημοσιοποιήθηκαν νέες ανασκαφές και σπουδαία ευρήματα, η καλή πορεία των αναστηλωτικών έργων στην Ακρόπολη και η άριστη πορεία των έργων του ΕΣΠΑ, η εν εξελίξει είσοδος της ψηφιακής τεχνολογίας στην ξενάγηση μουσείων συνιστούν βήματα προς τα εμπρός, παρά τη δεινή θέση στην οποία έχει περιπέσει και ο τομέας της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Το 2012, έτος μνημονίου –ας μην ξεχνάμε -, καταγράφεται επίσης ως το έτος που το υπουργείο Πολιτισμού υποβιβάστηκε σε Γραμματεία του υπουργείου Παιδείας, κάτι που ως αυτή τη στιγμή μόνο αρνητικά πιστώνεται. Η αλλαγή πολιτικής ηγεσίας, η περικοπή του προϋπολογισμού, η αναμενόμενη πώληση της έδρας του (προκειμένου να καταβάλλει μίσθωμα εν συνεχεία!), ακόμη και η αλλοπρόσαλλη πολιτική μερίδας αρχαιολόγων στην κατάδειξη προβλημάτων προκάλεσαν σύγχυση και απαισιοδοξία.

Σωστικές είναι στην πλειονότητά τους οι μεγάλες ανασκαφές που γίνονται σήμερα στην Ελλάδα –ας είναι καλά τα μεγάλα έργα, όπως το μετρό της Θεσσαλονίκης για παράδειγμα -, και ανάλογα είναι τα ευρήματα. Από αυτά «Το Βήμα» έχει επιλέξει δέκα και τα παρουσιάζει χωρίς σειρά σπουδαιότητας.

1. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Κατέχοντας τα πρωτεία στην ανακάλυψη εντυπωσιακών στιγμών του παρελθόντος της χάρη στις ανασκαφές που γίνονται για την κατασκευή του μετρό, η Θεσσαλονίκη έχει συγκεντρώσει μέχρι στιγμής περί τα 28.000 κινητά ευρήματα αλλά και μεγάλο αριθμό σημαντικών θέσεων, πολλές από τις οποίες μη αναμενόμενες. Ο μαρμάρινος ρωμαϊκός δρόμος σε μήκος 82,50 μ. και πλάτος 4 μ., με την επίσης πλακόστρωτη πλατεία με κρήνη, αποτελεί μια σπουδαία ανακάλυψη της περυσινής χρονιάς στον σταθμό Αγίας Σοφίας. Οπως επίσης στο αμαξοστάσιο Πυλαίας, ένα από τα 26 πολίσματα που υπήρχαν γύρω από τον Θερμαϊκό τα οποία το 315 π.Χ. συνενώθηκαν από τον Κάσσανδρο για την ίδρυση της Θεσσαλονίκης.

2. ΖΩΜΙΝΘΟΣ

Στον δρόμο προς την Ιδα και το Ιδαίον Αντρον η Ζώμινθος αποκαλύπτει το μυστικό της. Η πολυτέλεια του κτιρίου που ανασκάπτεται στα 120 μ. πάνω στον Ψηλορείτη από την Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη και το πλήθος των λατρευτικών αντικειμένων που έρχονται στο φως, μεταξύ των οποίων τα χάλκινα ειδώλια, ο μεταλλικός κύλινδρος με τα χαραγμένα φίδια (το σκήπτρο του ιερέα), τα θυμιατήρια, τα χάλκινα εγχειρίδια και κύπελλα, ρυτά και πολλά αναθήματα, δείχνουν ότι σε αυτό το κτίριο υπήρχαν επίσημοι χώροι τελετών και σπουδαίο ιερό. Μετά την τελευταία ανασκαφή η πιθανότητα να επρόκειτο για το κτίριο που χρησιμοποιούσαν οι ιερείς του Ιδαίου Αντρου τον χειμώνα μεταφέροντας εκεί τη δραστηριότητά τους είναι μεγάλη.

3. ΑΡΧΑΙΑ ΙΩΛΚΟΣ

Κτίριο του 13ου π.Χ. αιώνα που είχε συμποσιακή και τελετουργική χρήση ήρθε στο φως στον παραθαλάσσιο οικισμό που αποτελούσε το λιμάνι της Ιωλκού και συνδεόταν άμεσα με το ανακτορικό κέντρο του Διμηνίου. Καμένα οστά ζώων μαρτυρούν τελετουργίες, ενώ ο πλούτος των κινητών ευρημάτων, κυρίως αγγείων, σχετίζεται άμεσα με την παρασκευή και διανομή φαγητού στους συνδαιτυμόνες. Στην ανασκαφή, που διενεργείται από τη διευθύντρια της ΙΕ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανθή Μπάτζιου-Ευσταθίου, βρέθηκαν επίσης μεγάλα αποθηκευτικά πιθάρια, μαγειρικά σκεύη, αγγεία μεταφοράς και διανομής τροφίμων, ψευδόστομοι αμφορείς με αρωματικά έλαια, αλλά και αρκετά εδώδιμα οστρακόδερμα, όπως πορφύρες και πίνες. Το εύρημα μιλάει για την πολιτική των ανακτορικών κέντρων που οργάνωναν συμπόσια σε ευρεία κλίμακα προκειμένου να ενισχύσουν την εικόνα και την κοινωνική τους θέση.

4. ΝΗΕΣ

Κατά το ήμισυ στη θάλασσα, σε βάθος από μερικά εκατοστά ως 2,5 μ., ενώ ο υπόλοιπος εκτείνεται στην ξηρά, αυτός ο προϊστορικός οικισμός όπου πραγματοποιεί υποβρύχιες έρευνες το Ινστιτούτο Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών χρονολογείται στη Μέση Εποχή του Χαλκού (περί το 1700 π.Χ.) και πήρε το όνομά του από τις νήες (πλοία) που κατασκεύασαν σε αυτόν τον κόλπο του Παγασητικού οι Μυρμηδόνες για να ταξιδέψουν για την Τροία. Ο οικισμός καταλαμβάνει έκταση άνω των δέκα στρεμμάτων και από τα ευρήματα που έχουν περισυλλέξει οι αρχαιολόγοι φαίνεται ότι είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας τυπικής πόλης της Μέσης Εποχής του Χαλκού: υφαντουργία την οποία αποδεικνύουν τα υφαντικά βάρη και τα σφονδύλια και κεραμική με παραγωγή πολλών αγγείων. Τα σπίτια είναι δυσδιάκριτα, σχηματίζουν όμως ένα τεράστιο λίθινο στρώμα, ενώ παιδικές ταφές βρίσκονται στα δάπεδα των οικιών, στις αυλές ή δίπλα σε οικίες.

5. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ

Η κατασκευή της Ιονίας οδού έχει προκαλέσει την ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας –έστω και σωστικής –σε τεράστια έκταση κατά μήκος του νομού φέρνοντας στο φως μεταξύ άλλων: νεκροταφείο κλασικών – ελληνιστικών χρόνων στα Ρηγαίικα Μεσολογγίου, όπου ερευνήθηκαν 245 τάφοι με ευρήματα που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα ανήκε στην πόλη της Αλίκυρνας. Επίσης, οικισμούς στις περιοχές της αρχαίας Μακύνειας (Πρώιμη Κλασική ως και Μέση Ελληνιστική), της Γαβρολίμνης (Μεσοελλαδικά και Μυκηναϊκά), μεγάλη οικιστική εγκατάσταση του 4ου αι. π.Χ. στα δυτικά της Αμφιλοχίας, ένα ταφικό μνημείο στην περιοχή της Καλυδώνας (κλασικών – ελληνιστικών χρόνων) με εντυπωσιακά ευρήματα και έναν αποθέτη ιερού στην περιοχή του Αγίου Θωμά, παραπλεύρως του υδατορέματος του Αγ. Συμεών, από όπου προήλθαν 15.000 θραύσματα κυρίως ειδωλίων γυναικείων μορφών και όστρακα αγγείων.

6. ΖΕΑ

Σε αυτούς τους νεώσοικους, που ανασκάφηκαν από το Δανέζικο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στο αρχαίο λιμάνι της Μουνιχίας (σημερινό Μικρολίμανο), υπάρχει πιθανότητα να στεγάζονταν κάποιες από τις τριήρεις που πήραν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας εναντίον των Περσών το 480 π.Χ., καθώς και εκείνες που ανήκαν στη Δηλιακή Συμμαχία. Τα κατάλοιπα των έξι νεώσοικων, που χρονολογούνται στα τέλη του 6ου – αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., εκτείνονται σε απόσταση περίπου 35 μ. από τη σημερινή ακτογραμμή και βρίσκονται σε βάθος μεγαλύτερο των 2 μ. Αλλα επτά μη στεγασμένα νεωλκεία με πλάτος οκτώ μέτρων το καθένα που βρέθηκαν στο αρχαίο λιμάνι της Ζέας θεωρείται ότι χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση μεγαλύτερων πολεμικών πλοίων (πεντήρεις).

7. ΚΟΥΤΡΟΥΛΟΥ ΜΑΓΟΥΛΑ

Σε έναν από τους μεγαλύτερους τεχνητούς λόφους της Ελλάδας (κοντά στα χωριά Βαρδαλή και Νέο Μοναστήρι της Φθιώτιδας) μερικές εκατοντάδες άνθρωποι είχαν δημιουργήσει κατά τη Μέση Νεολιθική Περίοδο (περίπου 5800-5300 π.Χ.) μια κοινότητα όπου η συντονισμένη, συλλογική προσπάθεια των μελών της εντυπωσιάζει. Είχαν διαμορφώσει τον χώρο σε άνδηρα, είχαν κατασκευάσει μια σειρά από κυκλικούς τάφρους που περιέβαλλαν τον οικισμό και έχτιζαν ιδιαίτερα προσεγμένα σπίτια από πέτρα και πλιθιά, με πέτρινα υποστρώματα δαπέδων. Η ανασκαφή, που διευθύνεται από τους αρχαιολόγους Νίνα Κυπαρίσση και Γιάννη Χαμηλάκη, έχει αποδώσει πολλά και σημαντικά ευρήματα, μεταξύ των οποίων περισσότερα από 300 πήλινα ειδώλια, αριθμό ιδιαίτερα μεγάλο αναλογικά με την ανασκαμμένη έκταση.

8. ΚΟΡΙΝΘΟΣ

Το εκπληκτικό πορτρέτο μιας όμορφης, νέας γυναίκας, η οποία απεικονίζεται ξαπλωμένη σε κρεβάτι καλυμμένη με κόκκινο κλινοσκέπασμα, διακοσμημένο με κίτρινες, κυανές και λευκές ταινίες, ενώ γιρλάντες, φιόγκοι και παγόνια βρίσκονται σε όλη τη λάρνακα και στους τοίχους, κάνουν αυτή την ταφή της ύστερης Ρωμαϊκής Εποχής εξαιρετική. Τα χρώματα, που διατηρούνται ανέπαφα, και η τεχνοτροπία, ανάμεσα στις αρχαίες τεχνικές και στα Φαγιούμ, προσθέτουν στο εύρημα μοναδικότητα. Ο τάφος βρέθηκε κατά τη διάρκεια εργασιών διάνοιξης της νέας εθνικής οδού Κορίνθου – Πατρών, είναι θαλαμοειδής και υπόγειος, ενώ η σκεπή του σχημάτιζε καμάρα, η οποία όμως έχει καταρρεύσει. Χρονολογήθηκε στον 3ο μ.Χ. αιώνα, έχει διαστάσεις 2,40Χ2,30 μ. και στο εσωτερικό του υπήρχαν δύο λάρνακες, εκ των οποίων η μία περιείχε τη γυναικεία ταφή.

9. ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ

Εντυπωσιακά ψηφιδωτά έρχονται στο φως από τις ανασκαφές στην Πλωτινόπολη, μία ρωμαϊκή πόλη κοντά στο Διδυμότειχο. Η προσωποποίηση του ποταμού θεού Εβρου σε ένα από αυτά τα ψηφιδωτά, που βρίσκεται στο τρικλίνιο μιας ρωμαϊκής έπαυλης (2ος-3ος μ.Χ. αι.), μαζί με μια γυναικεία μορφή που ταυτίζεται με την Πλωτίνη, σύζυγο του ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού, ο οποίος ίδρυσε την πόλη και της έδωσε το όνομά της, φέρνουν κοντά την Ιστορία και την Τέχνη. Εξαιρετικά και τα άλλα ψηφιδωτά που αποκαλύφθηκαν με απεικονίσεις Νηρηίδων, δελφινιών αλλά και φανταστικών ζώων, όπως οι ιχθυοκένταυροι, καθώς επίσης πτηνών, φυτών και διάφορων γεωμετρικών σχημάτων.

10. ΟΡΕΙΝΗ ΑΡΚΑΔΙΑ

Το ιερό της Αρτέμιδος Λυκοάτιδας, το μοναδικό ως σήμερα στην Ελλάδα που είναι αφιερωμένο στη θεά με τη συγκεκριμένη ονομασία, εντόπισαν στις Αραχαμίτες Αρκαδίας οι ανασκαφές του Φινλανδικού Ινστιτούτου Αθηνών φέρνοντας νέα δεδομένα στην αρκαδική τοπογραφία. Η ταύτιση του ιερού έγινε μέσω των δύο διαφορετικών επιγραφών που φέρουν τα κεραμίδια της στέγης διπλανού κτιρίου το οποίο ανήκε στο ιερό. Η πρώτη αναφέρει ότι ανήκει στην Αρτέμιδα Λυκοάτιδα, ενώ η δεύτερη φέρει την επιγραφή «Δέσποινας ΑΚ». Ετσι, η μικρή πόλη Λυκόα, την οποία αναφέρει ο Παυσανίας δείχνοντας ότι εκεί βρισκόταν το ιερό της Αρτέμιδος Λυκοάτιδας, τοποθετείται τώρα στη θέση «Αγία Παρασκευή». Επιπλέον, η κοιλάδα των Αραχαμιτών ταυτίζεται με την κοιλάδα του Μαίναλου και το όρος Αγιος Ηλίας είναι το αρχαίο βουνό Μαίναλος!