Πρώτο θέμα στις σελίδες του πολιτισμού στον βρετανικό «Guardian» ήταν πριν από λίγες ημέρες απόφαση δικαστηρίου βάσει της οποίας κρίθηκε παράνομο το κλείσιμο 10 και 11, αντίστοιχα, τοπικών βιβλιοθηκών στις κομητείες του Γκλόστερσιρ και του Σόμερσετ λόγω έλλειψης πόρων.
Είχε προηγηθεί διαμαρτυρία των πολιτών, έντονη κινητοποίηση εδώ και μήνες, προσφυγή στη δικαιοσύνη.
«Δεν μπορούμε να στερούμε τις λιγότερο προνομιούχες κοινωνικές ομάδες όπως οι άποροι, οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες από υπηρεσίες στις οποίες έχουν συνηθίσει να βασίζονται» λέει πολίτης του Σόμερσετ στη δημοσιογράφο του «Guardian», σχολιάζοντας τη δικαστική απόφαση, η οποία βασίστηκε στο επιχείρημα ότι η βιβλιοθήκη αποτελεί χώρο που προάγει την ανάπτυξη δεξιοτήτων και προασπίζει τις ίσες ευκαιρίες και την ισότητα μεταξύ των πολιτών.
Ο Έλληνας αναγνώστης απορεί για το ποιες μπορεί να είναι οι «υπηρεσίες» στις οποίες είναι συνηθισμένος ο Βρετανός πολίτης και εντυπωσιάζεται από τη σημασία του θεσμού των δημόσιων βιβλιοθηκών στην ευημερία και στην κοινωνική συνοχή.
Με ιστοσελίδες στο ίντερνετ, εκδηλώσεις και λέσχες ανάγνωσης, εκθέσεις, διαγωνισμούς, θεματικές βραδιές, δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο, εκπαιδευτικά και ψυχαγωγικά προγράμματα για παιδιά, ομάδες μελέτης για μαθητές, on-line υπηρεσίες βιβλιογραφικής αναζήτησης, οπτικοακουστικά ντοκουμέντα από την τοπική ιστορία, ειδικό υλικό για άτομα με προβλήματα όρασης, εκπαιδευτικά προγράμματα για μετανάστες και ανέργους, εστιατόριο και καφέ, ο θεσμός των δημόσιων βιβλιοθηκών στη Βρετανία έχει και μεγάλη ιστορία –η πρώτη δημόσια βιβλιοθήκη χρονολογείται στις αρχές του 15ου αιώνα– και μακρά παράδοση: η εκκλησία, η παμπ και η βιβλιοθήκη αποτελούν σταθερά σημεία αναφοράς για τις τοπικές κοινωνίες.
Στην Ελλάδα, τώρα, τι εννοούμε λέγοντας υπηρεσίες βιβλιοθήκης; Κατά κύριο λόγο τις παραδοσιακές υπηρεσίες παροχής έντυπου, στην πλειονότητα, υλικού (βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά) προς ανάγνωση και δανεισμό.
Όπως διαπιστώθηκε σε έρευνα που εκπόνησε σε όλη την επικράτεια η μη κερδοσκοπική εταιρεία Future Library, με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, σε ποσοστά άνω του 90% ανέρχονται οι υπηρεσίες που προσφέρουν οι δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες στους τομείς του δανεισμού βιβλίων και της ανάγνωσης στο αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης.
Ακολουθούν η προώθηση του βιβλίου και της λογοτεχνίας, η ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών, οι δραστηριότητες για παιδιά, η πληροφόρηση εκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Απρίλιο ως τον Ιούνιο του 2011 και έλαβαν σε αυτήν μέρος 94 βιβλιοθήκες (26 δημόσιες και 68 δημοτικές), μαζί με τα παραρτήματά τους συνολικά 144 βιβλιοθήκες.
Στην Αττική βρίσκονταν 19 από αυτές, 15 στην Κεντρική Μακεδονία, 12 στη Στερεά Ελλάδα, 11 Θεσσαλία, 7 στην Κρήτη αλλά συμμετείχαν και βιβλιοθήκες στα νησιά του Αιγαίου, στην Ήπειρο, στην Πελοπόννησο και στη Θράκη.
Με τη διαδικασία της συμπλήρωσης ερωτηματολογίων και με συναντήσεις με εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας, το προσωπικό των βιβλιοθηκών, τους διευθυντές τους και τις τοπικές αρχές, αντλήθηκαν δημογραφικά στοιχεία για τις βιβλιοθήκες και πληροφορίες για τις εγκαταστάσεις, τις συλλογές, το προσωπικό, τους χρήστες, τις προσφερόμενες υπηρεσίες, την οικονομική τους κατάσταση.
Το συμπέρασμα ήταν ότι οι βιβλιοθήκες προσφέρουν παραδοσιακές υπηρεσίες και σταδιακά αναπτύσσουν υπηρεσίες προς την κοινότητα ενώ υπολείπονται σε υπηρεσίες παροχής, εκπαίδευσης και χρήσης των νέων τεχνολογιών.
Ενδεικτικά, σε ποσοστό 29% ανέρχονται οι υπηρεσίες για άτομα με ειδικές ανάγκες, σε 23% η πληροφόρηση και υποστήριξη για ανεύρεση εργασίας, σε 11% η εκπαίδευση στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Διαπιστώθηκε επίσης έλλειψη ηλεκτρονικών πόρων σε βιβλία, περιοδικά και βάσεις δεδομένων. Ιστότοπο έχουν περίπου οι μισές από τις βιβλιοθήκες που συμμετείχαν, μόνο 12 από αυτές έχουν δημιουργήσει ψηφιακά αποθετήρια των συλλογών τους ώστε να είναι προσβάσιμες μέσω διαδικτύου και μόνο 3 (Βέροια, Σέρρες, Λειβαδιά) διαθέτουν τα αποθετήριά τους στο διαδίκτυο.
Ποιο είναι το προφίλ των χρηστών των ελληνικών δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών; Διπλάσιοι από τα παιδιά είναι οι ενήλικες που είναι εγγεγραμμένοι στις βιβλιοθήκες αυτές, οι οποίοι δανείζονται κατά μέσο όρο 3,61 βιβλία ο καθένας τον χρόνο, με τους περισσότερους δανεισμούς να γίνονται στη Θεσσαλονίκη, στη Βέροια και στην Καλαμαριά.
Εύγλωττη για τη σχέση βιβλιοθήκης και τοπικής κοινωνίας είναι η αναλογία εγγεγραμμένων χρηστών προς την πληθυσμιακή κάλυψη.
Με ποσοστό που φθάνει μόλις το 8,75% φαίνεται ότι ο ρόλος που διαδραματίζει η βιβλιοθήκη στην καθημερινή ζωή του Έλληνα είναι σημαντικά υποβαθμισμένος.
Το πρόγραμμα Future Library
Με στόχο τη δημιουργία ενός εύρωστου και βιώσιμου δικτύου δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών ως το 2015, οπότε θα ανοίξει η Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Φάληρο, το Ίδρυμα Νιάρχος προχώρησε στη χρηματοδότηση ενός σχεδίου δράσης για τα επόμενα τέσσερα χρόνια στο οποίο θα συμμετέχουν επιλεγμένες δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες από το σύνολο όσων έλαβαν μέρος στην αρχική έρευνα.
Ποια θα είναι τα κριτήρια επιλογής; Αφενός το ενδιαφέρον των βιβλιοθηκών και αφετέρου το κατά πόσον θα πείσουν ότι έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν μακροπρόθεσμα την επένδυση που θα γίνει.
Το πρόγραμμα θα υλοποιήσει η Future Library και περιλαμβάνει κατ’ αρχάς την επιμόρφωση υπαλλήλων των βιβλιοθηκών αυτών προκειμένου να αναπτύξουν ηγετικές και διοικητικές δεξιότητες.
Μόνο το 54,84% των υπαλλήλων στις βιβλιοθήκες κατέχει πτυχίο βιβλιοθηκονομίας, όπως προέκυψε από την έρευνα και «υπάρχει μεγάλο έλλειμμα σε δεξιότητες και ικανότητες στον χώρο των πολιτιστικών ιδρυμάτων», μας λέει ο Γιάννης Τροχόπουλος, ο διευθυντής της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Βέροιας, ο οποίος είναι υπεύθυνος του προγράμματος και της εταιρείας Future Library.
Πρωταρχικό μέλημα του προγράμματος θεωρεί την επένδυση στην εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού «διαφορετικά ό,τι στηθεί δεν θα είναι βιώσιμο, διότι θα χρειάζεται διαρκή υποστήριξη».
Θα εκπαιδευθούν, στη Βιβλιοθήκη της Βέροιας, στο Ελσίνκι και μέσω e-learning, συνολικά 15 υπάλληλοι βιβλιοθηκών από όλες τις περιφέρειες.
Επόμενη δράση είναι η ανάπτυξη υπηρεσιών ειδικά για παιδιά και εφήβους, στο πλαίσιο της οποίας θα ανακαινισθούν και χώροι οκτώ, κατ’ αρχάς, βιβλιοθηκών προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες των παιδιών του 21ού αιώνα και να τους παρέχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε δημιουργικά εργαστήρια αφήγησης, ρομποτικής, τέχνης.
Οι βιβλιοθήκες που θα συμμετάσχουν στη δράση αυτή δεν έχουν ακόμη επιλεγεί. «Πιθανόν να εστιάσουμε, για λόγους αποτελεσματικότητας, σε μία περιφέρεια», λέει ο κ. Τροχόπουλος, «ώστε να αναπτυχθεί ένα μικρό βιώσιμο δίκτυο το οποίο στη συνέχεια θα μπορεί να επεκταθεί με χαμηλό κόστος».
Η καλοκαιρινή εκστρατεία που θα αναπτυχθεί σε όλες τις βιβλιοθήκες που θα συμμετέχουν στο πρόγραμμα της Future Library στοχεύει στην προώθηση της ανάγνωσης, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας με βιωματικά εργαστήρια, ενώ ο σχεδιασμός Εθνικού Ψηφιακού Κόμβου θα δώσει στα μέλη των βιβλιοθηκών ελεύθερη πρόσβαση σε ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης, σε συλλογές ψηφιακών βιβλίων και περιοδικών, σε ψηφιοποιημένες βάσεις δεδομένων και σε υπηρεσία δανεισμού e-books.
Απώτερος στόχος: «Οι βιβλιοθήκες να παρέχουν βιβλία αλλά να υποστηρίζονται επίσης από ανθρώπινο δυναμικό που προσφέρει υπηρεσίες και να γίνει σύνδεση της παραδοσιακής βιβλιοθήκης με χώρους καινοτομίας και δημιουργικότητας για κάθε τοπική κοινωνία»
Οι υπεύθυνοι του προγράμματος τονίζουν τη σημασία της εκπαίδευσης, της διά βίου μάθησης, της κοινωνικοποίησης και της ανταλλαγής ιδεών μέσα στις βιβλιοθήκες ειδικά στην περίοδο της παρούσας οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.
Το Υπουργείο Παιδείας, στη δικαιοδοσία του οποίοι υπάγονται οι 45 δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας, ενθαρρύνει το πρόγραμμα από μακριά, εστιάζοντας την προσοχή του στην αναδιοργάνωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και στην ψηφιοποίηση των θησαυρών της.
Θα αναπτύξουν οι τοπικές κοινωνίες αντανακλαστικά τέτοια ώστε να στηρίξουν αυτό το δίκτυο βιβλιοθηκών ενώ δεν υπάρχει η υποστήριξη της πολιτείας και όταν λήξει το πρόγραμμα Future Library;
Θα έχουν αποκτήσει στο μεταξύ οι νέοι κουλτούρα βιβλιοθήκης, ώστε η βιβλιοθήκη της περιοχής τους να αποτελεί γι’ αυτούς σημείο αναφοράς και να δίνουν μάχη για τη διατήρησή της όπως στη Βρετανία; Αυτή θα είναι μια σημαντική αλλαγή.
