Στον σουηδό ποιητή Τούμας Τρανστρέμερ απονέμεται το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας 2011, όπως ανακοίνωσε η Σουηδική Ακαδημία το μεσημέρι της Πέμπτης στη Στοκχόλμη.
«Με τις συμπαγείς, διαφανείς εικόνες του μας προσφέρει μια φρέσκια προσέγγιση της πραγματικότητας» ήταν η αιτιολόγηση των μελών της επιτροπής του Βραβείου Νομπέλ διά στόματος του μόνιμου γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας Πέτερ Ένγκλουντ.
Ο 80χρονος Τούμας Τρανστρέμερ θεωρείται ο μεγαλύτερος σύγχρονος ποιητής της Σουηδίας. Τα υπερβατικά, σουρεαλιστικά ταξίδια του ποιητή στον εσωτερικό κόσμο και η στενή του σχέση με την ιδιαιτερότητα του σουηδικού τοπίου έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες. Στα ελληνικά κυκλοφορούν η συγκεντρωτική έκδοση «Τα ποιήματα» (Printa, 2004) και η εξαιρετικά δημοφιλής συλλογή του «Η πένθιμη γόνδολα» (Νεφέλη, 2000), μεταφρασμένες από τον Βασίλη Παπαγεωργίου.
Τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας έχουν επικριθεί πολλές φορές τα τελευταία χρόνια για τις φιλοευρωπαϊκές επιλογές τους. Τέτοιου είδους παρατηρήσεις δεν απασχολούν όμως, όπως φάνηκε, τα μέλη της Επιτροπής Νομπέλ, η οποία και εφέτος απένειμε την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση σε έναν Ευρωπαίο. Ο Τούμας Τρανστρέμερ γίνεται ο όγδοος Ευρωπαίος που τιμάται με το κορυφαίο λογοτεχνικό βραβείο στην υφήλιο τα τελευταία δέκα χρόνια, μετά τη Γερμανίδα Χέρτα Μίλερ (2009), τον γάλλο Ζαν-Μαρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό (2008), τους Βρετανούς Ντόρις Λέσινγκ (2007) και Χάρολντ Πίντερ (2005), την Αυστριακή Ελφρίντε Γέλινεκ (2004), τον Ούγγρο Ίμρε Κέρτες (2002) και τον βρετανικής υπηκοότητας Β. Σ. Νάιπολ (2001) με καταγωγή από το Τρινιτάντ.
Ο Τούμας Τρανστρέμερ γεννήθηκε στη Στοκχόλμη το 1931. Η μητέρα του ήταν δασκάλα και ο πατέρας του δημοσιογράφος. Η γονείς του χώρισαν όταν ο ποιητής ήταν πολύ μικρός. Τον ανέθρεψε η μητέρα του, μαζί με τους γονείς της, στο εξοχικό των οποίων, στο αρχιπέλαγος της Στοκχόλμης, ο μικρός Τούμας περνούσε τα όμορφα καλοκαίρια των διακοπών του.
Σπούδασε ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και εργάστηκε ως ψυχολόγος κατ’ αρχάς σε σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων και στη συνέχεια σε διάφορα ιδρύματα σε πολλά μέρη της χώρας του προσφέροντας υποστήριξη σε άτομα με ειδικές ανάγκες, καταδικασθέντες και τοξικομανείς. Το ενδιαφέρον του για την ποίηση εκδηλώθηκε στα λυκειακά του χρόνια μαζί με ένα εξίσου ισχυρό ενδιαφέρον για τη μουσική και ιδιαίτερα το πιάνο. Η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «17 ποιήματα» κυκλοφόρησε το 1954, όταν ακόμη σπούδαζε. Στις επόμενες συλλογές που εξέδωσε, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τη δεκαετία του 1970, εμπνεύστηκε από τα ταξίδια του στα Βαλκάνια, στην Ισπανία και στην Αφρική και απέδωσε την ταραγμένη ιστορία της Βαλτικής σαν ποιητική αναμέτρηση ανάμεσα στην ξηρά και τη θάλασσα.
Το 1990 υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο που του προκάλεσε μερική σωματική παράλυση και απώλεια της ομιλίας του. Δεν σταμάτησε όμως να γράφει. Η συλλογή του «Η πένθιμη γόνδολα» πούλησε, στην πρώτη της έκδοση το 1996, σχεδόν 30.000 αντίτυπα. Τα μισά από τα ποιήματα της συλλογής, όπως και όλα τα ποιήματα της συλλογής «Το μεγάλο αίνιγμα», γράφτηκαν μετά την περιπέτεια της υγείας του. Σε πρόσφατη συγκινητική εμφάνιση του ποιητή στο Λονδίνο, ενώ φίλοι της ποίησής του απάγγελναν στίχους του, ο ίδιος –ερασιτέχνης μουσικός– έπαιζε στο πιάνο μελωδίες μόνο με το αριστερό του χέρι. Διαρκής βοηθός στην επικοινωνία του με τον κόσμο, είναι η επί 53 χρόνια σύντροφός του, η σύζυγός του Μόνικα, με την οποία έχουν δύο κόρες.
Ο Τούμας Τρανστρέμερ έχει περιγράψει τα ποιήματά του σαν «τόπους συνάντησης», όπου το σκοτάδι και το φως, ο εσωτερικός κόσμος και το εξωτερικό περιβάλλον, ενώνονται για να μας προσφέρουν μια στιγμιαία επαφή με τον κόσμο, την Ιστορία ή τους εαυτούς μας.
Η ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας γέμισε ενθουσιασμό τους συμπατριώτες του ποιητή. Τελευταία φορά που η Σουηδία απέσπασε το Νομπέλ Λογοτεχνίας (έχουν τιμηθεί συνολικά έξι Σουηδοί στο παρελθόν) ήταν το 1974 όταν και το μοιράστηκαν οι Έιβιντ Τζόνσον και Χάρι Μάρτινσον. Το 1909 η Σέλμα Λάγκερλεφ, η συγγραφέας του βιβλίου «Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον» έγινε η πρώτη Σουηδή που τιμήθηκε με το βραβείο.
«Το μόνο που θέλω να πω αστράφτει απρόσιτο» γράφει ο Τρανστρέμερ στο πρώτο ποίημα της συλλογής «Η πένθιμη γόνδολα».
Δείγματα της ποιητικής γραφής του Τούμας Τρανστρέμερ
Βράδυ – πρωί
Το κατάρτι του φεγγαριού έχει σαπίσει και το πανί έχει τσαλακωθεί. Ο γλάρος μεθυσμένος πετά μακριά πάνω απ’ το νερό. Το βαρύ τετράγωνο της αποβάθρας είναι καρβουνιασμένο. Οι λόχμες βυθίζονται στο σκοτάδι.
Έξω στις σκάλες. Η αυγή χτυπά και ξαναχτυπά στις γρανιτένιες πύλες της θάλασσας και ο ήλιος αστράφτει κοντά στον κόσμο. Μισοπνιγμένοι θερινοί θεοί ψηλαφούν στη θαλασσινή ομίχλη.
(Από την πρώτη του συλλογή, «17 ποιήματα, 1954)
Πένθιμη γόνδολα αρ. 2
Δυο γερόντια, πεθερός και γαμπρός, ο Λιστ και ο Βάγκνερ, μένουν στο Canale Grande μαζί με την αεικίνητη γυναίκα που είναι παντρεμένη με τον βασιλιά Μίδα, αυτόν που μεταμορφώνει ό,τι αγγίξει σε Βάγκνερ.
Το πράσινο ψύχος της θάλασσας διαπερνά τα δάπεδα του μεγάρου.
Ο Βάγκνερ είναι καταβεβλημένος, η γνώριμη κατατομή που μοιάζει φασουλή είναι κουρασμένη όσο ποτέ άλλοτε,
το πρόσωπό του λευκή σημαία.
Η γόνδολα είναι βαριά φορτωμένη με τις ζωές τους, δυο εισιτήρια μ’ επιστροφή και ένα απλό.
(Από τη συλλογή «Η πένθιμη γόνδολα», 1996)
Προσόψεις
Στην άκρη του δρόμου βλέπω την εξουσία και μου φαίνεται σαν κρεμμύδι με αλληλοεπικαλυπτόμενα πρόσωπα που αποσπώνται το ένα μετά το άλλο…
(Από τη συλλογή «Το μεγάλο αίνιγμα», 2004)
