Εργο του ντα Βίντσι αναζητείται μέσα σε… τοίχο

Με όπλο την πυρηνική φυσική αναζητείται αυτή την εποχή στην Φλωρεντία ένα χαμένο αριστούργημα του Λεονάρντο ντα Βίντσι, η «Μάχη του Αντζιάρι». Πρόκειται για ένα από τα πλέον φιλόδοξα προγράμματα στην ιστορία της τέχνης καθώς περιλαμβάνει την κατασκευή μίας ειδικής φωτογραφικής μηχανής, που μπορεί να φωτογραφίσει μέσα σε τοίχο, πάχους 12 και πλέον εκατοστών! Αλλωστε δεν πρόκειται για οποιοδήποτε τοίχο, αφού ο συγκεκριμένος βρίσκεται στο φλωρεντινό Παλάτσο Βέκιο και συγκεκριμένα στην επιβλητική Αίθουσα των Πεντακοσίων, όπου υπάρχει η τοιχογραφία «Μάχη του Μαρτσιάνο» ζωγραφισμένη από τον διάσημο ζωγράφο, αρχιτέκτονα και συγγραφέα 15ου αιώνα Τζόρτζιο Βαζάρι.

Το ζήτημα λοιπόν είναι, ότι το χαμένο έργο του Λεονάρντο θα μπορούσε να βρίσκεται πίσω από αυτόν τον τοίχο, όπως πιστεύει ο εμπειρογνώμονας Μαουρίτσιο Σερατσίνι διευθυντής του Κέντρου Διεπιστημονικών Επιστημών για την Τέχνη, Αρχιτεκτονική και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο.

Η χαμένη τοιχογραφία, την οποία ο Σερατσίνι ψάχνει από τη δεκαετία του 1970, έχει μια μυστηριώδη ιστορία. Το 1503, όταν Λεονάρντο ντα Βίντσι και ο Μιχαήλ Αγγελος έλαβαν την διπλή παραγγελία να ζωγραφίσουν ιστορικές νίκες της Φλωρεντίας σε δύο απέναντι τοίχους του Παλάτσο Βέκιο. Τότε ο Λεονάρντο επέλεξε την «Μάχη του Αντζιάρι και το έργο άρχισε στις 6 Ιουνίου του 1505, όταν εκείνος ήταν 53 χρονών. «Αναπαραστώντας με ζωντανό τρόπο την οργή και το θυμό τόσο των ανδρών και των αλόγων τους», όπως έγραψε αργότερα, το 1550 ο Βαζάρι στο βιβλίο του «Βίοι των Καλλιτεχνών», η διαστάσεων 3,50 έως 4,50 μέτρα τοιχογραφία θα ήταν μία γιορτή για την νίκη της Φλωρεντίας επί των Μιλανέζικων στρατευμάτων, το 1440. Στη συνέχεια όμως ο Βαζάρι ανέφερε ότι ο Λεονάρντο εγκατέλειψε το έργο λόγω των προβλημάτων που αντιμετώπισε με τη πειραματική χρήση της λαδομπογιάς στην τοιχογραφία.

Μόνον που οι ιστορικοί έχουν αμφισβητήσει τα λεγόμενά του και αντίθετα πιστεύουν ότι ο Βαζάρι κατασκεύασε ο ίδιος την ιστορία και ότι η τοιχογραφία πραγματικά ολοκληρώθηκε, χαιρετίσθηκε μάλιστα από τους συγχρόνους του ως το καλύτερο έργο του. Να σημειωθεί ότι η «Μάχη του Αντζιάρι» σώζεται σήμερα σε διάφορα προπαρασκευαστικά σχέδια και σκίτσα που έγιναν από τον ίδιο τον ζωγράφο αλλά και από ένα έργο του Ρούμπενς που εμπνεύσθηκε από ένα ανώνυμο αντίγραφο της τοιχογραφίας.

Γιατί όμως ο Βαζάρι να καταφύγει σ΄ αυτό το τέχνασμα; Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στο γεγονός, ότι περί το 1560 μισθώθηκε για να τροποποιήσει το χώρο αυτό σε μία αίθουσα αφιερωμένη στην οικογένεια Μέντιτσι. Στην πορεία αυτού του έργου η τοιχογραφία του Λεονάρντο ντα Βίντσι εξαφανίστηκε. Την ίδια εποχή άλλωστε ο Βαζάρι τροποποίησε και την εκκλησία της Σάντα Μαρία Νοβέλα, καλύπτοντας την προϋπάρχουσα την προϋπάρχουσα τοιχογραφία του Μασάκιο «Τρινιτά» με έναν τοίχο πάνω στον οποίο ζωγράφισε έναν πίνακα, την «Παναγία του Ροζαρίου». Το έργο του Μασάκιο παρέμεινε κρυμμένο ως το 1861, όταν τοίχος του Βαζάρι αφαιρέθηκε. Ετσι σε συνέδριο για τον Ντα Βίντσι που έγινε το 2000, ο μελετητής του Κάρλο Πεντρέτι παρουσίασε την εκδοχή ότι μπορεί ο Βαζάρι να διέσωσε το αριστούργημα του Λεονάρντο, ακριβώς όπως είχε κάνει με τον Μασάκιο. Τότε ήταν που ζητήθηκε από τον Σερατσίνι να χρησιμοποιήσει κάθε δυνατό μέσο, σαρωτές λέιζερ, μηχανήματα ακτινών Χ και θερμογραφικό εξοπλισμό ραντάρ προκειμένου να δοθεί απάντηση στο πρόβλημα.

Πρώτα ανακατασκευάστηκε το σχέδιο της αίθουσας πριν από την αναδιαμόρφωση του Βαζάρι εντοπίζοντας τα αρχικά παράθυρα και τις πόρτες, που τώρα καλύπτονται από τοίχους. Η έρευνα έδειξε, ότι ο Βαζάρι τους ενίσχυσε κτίζοντας επάνω τους μεγάλες κορνίζες από πέτρα, τις οποίες γέμισε με τούβλα για να δημιουργήσει επιφάνειες στις οποίες ζωγράφισε τους δικούς του πίνακες: την «Μάχη της Τόρ» στο δυτικό τοίχο και την «Μάχη του Μαρτσιάνο» στον ανατολικό τοίχο. Και εκεί το μυστήριο πήρε άλλες διαστάσεις!

Σε μία μικρή ταινία, βαμμένη πράσινη, ο Βαζάρι έγραψε: «Αναζητείστε και θα βρείτε». Και πράγματι η έρευνα επιβεβαίωσε ότι στον ανατολικό τοίχο, όπου στεγάζεται η «Μάχη του Μαρτσιάνο» υπάρχει μία ασυνέχεια μεταξύ του τοίχου από τούβλα του Βαζάρι και του πρωτότυπου πέτρινου τοίχου. «Αυτό σημαίνει ότι μεταξύ τους υπάρχει ένας κοίλος χώρος, που πιθανώς δημιουργήθηκε για να προστατευθεί το έργο του Λεονάρντο», όπως δήλωσε ο Σερατσίνι στους δημοσιογράφους. Τώρα έρχεται η σειρά της προηγμένης τεχνολογίας που με τη βοήθεια κάμερας θα χαρτογραφήσει κρυμμένες χρωστικές ουσίες. Οι δοκιμές μάλιστα έχουν δείξει ότι οι ακτίνες γάμμα των χρωστικών ουσιών μπορούν να περάσουν μέσα από τοίχους αρκετά εύκολα. Και όπως δηλώνουν οι υπεύθυνοι του προγράμματος «Εάν υπάρχει αρκετό χρώμα θα μπορέσουμε να δημιουρ