Κάθε σύμπαν έχει τους θρύλους του. Στον κόσμο του βιβλίου η Βίβλος του Γουτεμβέργιου είναι ένας μύθος, όπως αντικείμενο λατρείας είναι για μελετητές και συλλέκτες το First Folio, η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των έργων του Σαίξπηρ που κυκλοφόρησε το 1623, μόλις επτά χρόνια μετά τον θάνατό του.
Για τους μελετητές αποτελεί την πρώτη αξιόπιστη -και σε ορισμένες περιπτώσεις μοναδική- πηγή του έργου του κορυφαίου δραματουργού. Για τους συλλέκτες η αξία του στην πορεία του χρόνου έχει φτάσει σε ασύλληπτα ύψη: 6,2 εκατ. δολάρια πωλήθηκε ένα από τα αντίτυπα του First Folio σε δημοπρασία των Christie’s στη Νέα Υόρκη το 2001.
Η Folger Shakespeare Library στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ έχει 82 αντίτυπα αυτής της πρώτης έκδοσης, προσεκτικά φυλαγμένα στις ασφαλείς υπόγειες κρύπτες της. Έντεκα από αυτά και ένα δανεισμένο από ιδιωτική συλλογή παρουσιάζει αυτό το καλοκαίρι στο κοινό σε έκθεση με τίτλο «Φήμη, περιουσία και κλοπή: Το First Folio του Σαίξπηρ».
Τι είναι το First Folio; Είναι μια ογκώδης έκδοση μεγάλου σχήματος (σχήμα δεύτερο, το λεγόμενο folio, εξ ου και η ονομασία First Folio με την οποία είναι γνωστή η έκδοση) και 900 δίστηλων σελίδων στην οποία συγκεντρώθηκαν από τους ηθοποιούς Τζον Χέμινγκ και Χένρι Κoντέλ, συναδέλφους του Σαίξπηρ, 36 έργα του μεγάλου συγγραφέα, 18 από τα οποία δεν σώζονται σε καμιά άλλη πηγή. Αν δεν υπήρχε το First Folio, δεν θα γνωρίζαμε έργα όπως ο «Μακμπέθ», η «Τρικυμία», το «Όπως σας αρέσει», η «Δωδέκατη νύχτα». Αυτό και μόνο λέει πολλά για την αξία της έκδοσης και τη σημασία της στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού.
«Από τη δεκαετία του 1620 ως τον 21ο αιώνα, το First Folio του Σαίξπηρ έχει επιδράσει σημαντικά στους τομείς της εκδοτικής και της συντήρησης βιβλίου αλλά και στη συλλεκτική δραστηριότητα και έχει καταστεί σταδιακά αντικείμενο λατρείας», λένε οι επιμελητές της έκθεσης Άντονι Τζέιμς Γουεστ, ερευνητής στο University College London, και Όουεν Ουίλιαμς, βοηθός διευθυντής της Folger Library. «Η έκθεση παρουσιάζει τη δαιδαλώδη ιστορία του First Folio ξεκινώντας από την ταπεινή καταγωγή του τον 17ο αιώνα και φτάνοντας στις ιστορίες κλοπής και επανάκτησής του σε μια ανασκόπηση που επιχειρεί να ερμηνεύσει την αίγλη αυτής της πολυσήμαντης έκδοσης».
Σε όλον τον κόσμο κυκλοφορούν 232 αντίτυπα της έκδοσης, σύμφωνα με δημοσίευμα των «Νew York Times», τα οποία βρίσκονται διεσπαρμένα από το Λονδίνο ως τη Αμερική, την Αφρική, την Αυστραλία και πρόσφατα την Ιαπωνία. Η Βιβλιοθήκη Folger, που λειτουργεί από το 1932, ειδικεύεται σε εκδόσεις του 16ου και 17ου αιώνα και έχει στην κατοχή της το ένα τρίτο των αντιτύπων του First Folio που γνωρίζουμε.
Πανόδετα ή τυλιγμένα με δέρμα, κάποιο προστατευμένο σε ειδική ξύλινη θήκη κατασκευασμένη -λέει ο θρύλος- από το ξύλο μιας αιωνόβιας βελανιδιάς που αναφέρεται στις «Εύθυμες κυράδες του Ουίντσορ» ή ταλαιπωρημένα από τις αλλεπάλληλες βιβλιοδεσίες στη διάρκεια της Ιστορίας, τα αντίτυπα του First Folio αφηγούνται συναρπαστικές ιστορίες λογιοσύνης και μυστηρίου.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που αντίτυπα εκλάπησαν για να χαθούν για πάντα ή για να ξαναβρεθούν από τύχη ή επίμονες έρευνες αργότερα. Οι επισκέπτες της έκθεσης μπορούν να δουν πλαστά έγγραφα με τα οποία ένας πωλητής παπουτσιών παρουσιάζεται το 1940 ως καθηγητής φιλολογίας στο Williams College και καταφέρνει να υφαρπάξει τον ανεκτίμητο τόμο.
Στα εκθέματα περιλαμβάνεται και μια ογκώδης μηχανή, εφεύρεση του σαιξπηριστή Τσάρλτον Χίνμαν το 1952, στην οποία μπορούν να εισαχθούν δύο αντίτυπα μαζί και με καθρέφτες ειδικά τοποθετημένους οι σελίδες τους να πέσουν η μία πάνω στην άλλη σε μια οθόνη κάνοντας εμφανείς τις κειμενικές και τυπογραφικές διαφορές τους και μειώνοντας τον πολύχρονο μόχθο της σύγκρισης των αντιτύπων σε μόλις 19 μήνες.
Τα αντίτυπα του First Folio είναι πλέον αντικείμενα φετίχ, καθαγιάστηκαν στην πάροδο των αιώνων απορροφώντας τον σεβασμό προς τον συγγραφέα και την έκδοση. Ακριβώς αυτή η τετρακοσίων ετών υλική ζωή του βιβλίου ενδιαφέρει τους επιμελητές της έκθεσης: οι λεπτομερείς αναφορές για την πορεία της έκδοσης, τα τιμολόγια αγοραπωλησίας, οι ιστορίες για το πώς αντίτυπα καταστράφηκαν και αποκαταστάθηκαν, πώς εκλάπησαν και επανακτήθηκαν, ποιες ήταν οι τύχες τους στην αγορά του βιβλίου και στα χέρια των ιδιοκτητών τους, ποιες είναι οι διακυμάνσεις της αξίας τους, ποια είναι η διασπορά τους στην υφήλιο.
Από τα πιο εξεζητημένα εκθέματα της έκθεσης είναι οι καρβουνιασμένες σελίδες ενός αντιτύπου που είχε στην κατοχή του ο Έντουιν Φόρεστ, ηθοποιός του 19ου αιώνα. Θύμα μιας μεγάλης φωτιάς, το βιβλίο έγινε σχεδόν στάχτη. Ό,τι απέμεινε από τις καμένες σελίδες φυλάσσεται σε ειδική γυάλινη προθήκη στο Αρχείο Φόρεστ στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Επειδή όμως οι πολύτιμες στάχτες ήταν πολύ ευαίσθητες για να ταξιδέψουν ως την Ουάσινγκτον, η Folger Library εκθέτει… αναπαραγωγή τους.
Αυτό το δέος μπροστά στην υλικότητα του βιβλίου, που μοιάζει να εντείνεται στα χρόνια της ψηφιακής ανάγνωσης, πώς θα μπορέσει το ψηφιακό βιβλίο να το συναγωνιστεί;
