Παγκοσμιοποίηση και χριστιανισμός είναι έννοιες ασύμβατες; Πώς ανταποκρίνεται στην παγκοσμιοποίηση ο χριστιανισμός; Πέρα από τον χώρο της πίστης ποια είναι η συμβολική σημασία του στον χώρο του πολιτισμού; Αποτελεί στοιχείο ταυτότητας του δυτικού ανθρώπου και πώς το χειριζόμαστε; Πώς βλέπουμε εμείς και οι άλλοι τη θέση μας ως χριστιανών και ποια είναι η σχέση της Ευρώπης με τη θρησκεία;
Τα ερωτήματα ανέκυψαν κατά τη διάρκεια της συζήτησης «Παγκοσμιοποίηση και χριστιανισμός: Πολιτιστικές ταυτότητες και παγκόσμια διακυβέρνηση: Πρόκληση ή αδύνατος συνδυασμός;», που διοργάνωσαν οι έλληνες ιησουίτες το βράδυ της Δευτέρας στο αμφιθέατρο «Λεωνίδας Ζέρβας» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Ομιλητές ήταν ο γάλλος ιησουίτης ιερέας Πιέρ ντε Σαρεντενέ, διευθυντής του γαλλικού περιοδικού Etudes και συγγραφέας βιβλίων για τις θρησκείες και τη γεωπολιτική, την Ευρώπη, τον λαϊκισμό, και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία και πρόεδρος του Δ.Σ. του θρησκευτικού, εκπαιδευτικού και φιλανθρωπικού ιδρύματος «Άρτος Ζωής».
Στη συζήτηση παρενέβη ο ηγούμενος της Μονής Ιησουιτών στην Αθήνα πατήρ Θεόδωρος Κοντίδης.
«Τα μέσα ενημέρωσης και το διαδίκτυο δημιουργούν σε όλους μας το αίσθημα του ανήκειν στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο αλλά η δημόσια πρωτοβουλία στις κινήσεις της παγκοσμιοποίησης είναι μειοψηφική, οι μεγάλες επιχειρήσεις και το σκεπτικό της ιδιωτικοποίησης των αγαθών και των πόρων ξεπερνούν τα κράτη και τους λαούς. Αυτό δεν είναι χαρακτηριστικό της χριστιανικής παράδοσης, η οποία είναι υπέρ της ελευθερίας και αλλά κατά του φιλελευθερισμού», είπε ο π. Ντε Σαρεντενέ ανοίγοντας τη συζήτηση. «Οι χριστιανοί είναι επικριτικοί στην παγκοσμιοποίηση διότι διευρύνει τις ανισότητες ανάμεσα στις πλούσιες και στις φτωχές χώρες, ανάμεσα στους ευφυείς και μορφωμένους, που έχουν την παιδεία και τη δυνατότητα να προσαρμοστούν στις ραγδαίες αλλαγές, και σε εκείνους που δεν έχουν την ίδια δυνατότητα και περιθωριοποιούνται», συνέχισε, διευκρινίζοντας ότι, από την άλλη, δεν πρέπει να δαιμονοποιούμε την παγκοσμιοποίηση διότι υλοποιεί το χριστιανικό ιδεώδες της συνάντησης, της ένωσης της ανθρωπότητας. Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο η Εκκλησία διαχωρίζεται από το κράτος και η εκκοσμίκευση αποκτά διεθνή νομιμότητα, τόνισε ο π. Ντε Σαρεντενέ, διευκρίνισε όμως ότι δεν πρόκειται για κίνηση με χαρακτήρα αθεϊστικό αλλά περισσότερο αγνωστικιστικό.
«Η Ευρώπη καθημερινά αποχριστιανικοποιείται, είναι μια παλιά διαδικασία αιώνων, η οποία εντάθηκε μεταπολεμικά», είπε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. Όσοι δηλώνουν χριστιανοί δεν πιστεύουν σε βασικές έννοιες της θρησκείας, στη θεϊκή υπόσταση του Ιησού, στην ανάστασή Του, στην ανάσταση των νεκρών. Οι χριστιανικές εορτές έχουν κενωθεί από το χριστιανικό τους περιεχόμενο, με κλασικό παράδειγμα τα Χριστούγεννα. Σε αυτό το πλαίσιο, και καθώς το Ισλάμ μέσω της μετανάστευσης εισβάλλει και γεμίζει την Ευρώπη τζαμιά, γεννώνται ταυτοτικές αντιδράσεις. «Η Ενωμένη Ευρώπη βιώνει ως πολιτισμική απειλή το Ισλάμ και εδώ προκύπτει μια αντίφαση: αφενός η Ευρώπη αρνείται τον χριστιανισμό –ο οποίος προϊόντος του χρόνου καταλήγει εργαλείο στα χέρια των δεξιών και ακροδεξιών δυνάμεων– αφετέρου αντιστέκεται στο Ισλάμ και οι κυβερνήσεις οδηγούνται σε εχθρικές κινήσεις που υπερβαίνουν τα νομικά τους πλαίσια, όπως η αδιανόητη απαγόρευση να τελείται η μουσουλμανική λατρεία στην αραβική γλώσσα. Εντέλει η εχθρότητα απέναντι στο Ισλάμ είναι έκφραση της παραδοσιακής εχθρότητας των ευρωπαϊκών κοινωνιών στη θρησκεία εν γένει και, επειδή ο χριστιανισμός δεν αποτελεί πια απειλή, η εχθρότητα στρέφεται στο νεοφερμένο Ισλάμ» υποστήριξε ο κ. Ζουμπουλάκης, ο οποίος τόνισε ότι «το πρόβλημα της ταυτότητας στις κοινωνίες της παγκοσμιοποίησης είναι καίριο, ειδικά σήμερα λόγω του μεταναστευτικού κύματος και της οικονομικής κρίσης, και για να αφομοιώσεις τον άλλον πρέπει κάτι να είσαι ο ίδιος».
Η δική του πρόταση ήταν επιστροφή σε έναν χριστιανισμό ουσίας με τη στερέωση των χριστιανικών κοινοτήτων, τη μετάφραση των εννοιών της χριστιανικής διδασκαλίας στην εκκοσμικευμένη γλώσσα του δημόσιου διαλόγου προκειμένου να υπάρχει εξωστρέφεια και επικοινωνία και την ανάδειξη της πολιτισμικής σημασίας του χριστιανισμού για την Ευρώπη.
Το ερώτημα το οποίο δημιουργείται όμως είναι επιστροφή σε ποιον χριστιανισμό; Το ακροατήριο, στο οποίο μετείχαν Έλληνες και μετανάστες, χριστιανοί και μη, ορθόδοξοι και καθολικοί και πιθανώς προτεστάντες, απεικόνιζε την κατάσταση στις σύγχρονες σύνθετες κοινωνίες της παγκοσμιοποίησης και την αντίφαση σε ό,τι αφορά τη Δύση και την Ευρώπη ειδικότερα. Από μακριά, στα μάτια των «άλλων» ή όταν προσπαθούμε να ορίσουμε τον εαυτό μας απέναντι σε αυτούς, δίνεται η εντύπωση μιας εικόνας που έχει ομοιογένεια: «Τι κάνατε ως χριστιανοί όταν η παγκοσμιοποίηση και οι διαφορές εντείνονταν; Το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα σήμερα στο Κονγκό είναι 100 ευρώ όταν στην Ελλάδα είναι 20.000 ευρώ και στη Γαλλία μεγαλύτερο», ρώτησε κατά τη διάρκεια της συζήτησης μέλος της μεταναστευτικής οργάνωσης Αction Congo Hellas, αναφερόμενος στο σύνολο της λεγόμενης χριστιανικής κοινότητας. Αν κοιτάξουμε όμως την εικόνα από κοντά, διακρίνονται οι διαφορές στο εσωτερικό.
Σε ομιλίες του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β΄ παρέπεμψε ο π. Ντε Σαρεντενέ, στην παράδοση της ορθοδοξίας ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, η οποία βρίσκεται, κατά τη γνώμη του, πιο κοντά στις έννοιες του χριστιανισμού: «Οι Έλληνες γνωρίζουν ακόμη τι είναι η Σαρακοστή, ανεξάρτητα από το αν την τηρούν, ενώ για τους περισσότερους Γάλλους η λέξη Trinité [Τριάδα] δηλώνει μονάχα μια στάση του παρισινού μετρό», είπε παραπέμποντας σε λόγια του Ρεζίς Ντεμπρέ. Ο χριστιανικός κόσμος αποτελείται από καθολικούς, ορθόδοξους, προτεστάντες. Στη συζήτηση για τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο παγκοσμιοποιείται και ομογενοποιείται και ο χριστιανισμός; Πώς κρατά κάθε δόγμα τη δική του ταυτότητα προσερχόμενο στον διεθνή διάλογο; Και, γενικότερα, πώς αλλάζει το παραδοσιακό πρόσωπο του χριστιανισμού την εποχή που ο Τρίτος Κόσμος εκχριστιανίζεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς ενώ η Ευρώπη διαρκώς αποχριστιανικοποιείται;
