Ένα λεύκωμα (Πάσχα στην Κέρκυρα, Τοπίο, 2011), δύο θρησκευτικές εκδόσεις (Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Αναστάσεως ημέρα, Εκδόσεις Πέτρου Μπότση, 2011 και Κ. Σ. Γανωτής, Κανών του Μεγάλου Σαββάτου και Κανών του Πάσχα, Παρρησία, 2011), επανέκδοση των Πασχαλινών διηγημάτων του Παπαδιαμάντη και 12 παιδικά βιβλία περιλαμβάνει η εφετινή εκδοτική παραγωγή με θέμα το Πάσχα.
Η παραγωγή είναι ισχνή και αυτό δεν οφείλεται στην οικονομική κρίση. Περίπου ίδια ήταν η εικόνα και πριν από πέντε χρόνια. Η εξήγηση παρ’ όλα αυτά είναι οικονομική, καθώς το Πάσχα αποτελεί γιορτή που δεν «πουλάει» στον χώρο του βιβλίου, όπως λένε οι εκδότες. Συνδυασμένα κατεξοχήν με το βιβλίο ως δώρο, τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά είναι εμπορικά η καλύτερη περίοδος για την αγορά του βιβλίου και ανάμεσα στις νέες εκδόσεις συναντάμε κάθε χρόνο πολλές με εορταστική θεματολογία.
Το Πάσχα όμως δεν συνηθίζουμε να δωρίζουμε βιβλία, αλλά λαμπάδες και σοκολατένια αυγά. Επιπλέον, η εορταστική περίοδος διαρκεί πολύ λίγο. Οι δύο εβδομάδες αγοραστικής κίνησης των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς μειώνονται σε μόλις τρεις-τέσσερις ημέρες το Πάσχα. Από την άλλη, τα Χριστούγεννα κυκλοφορούν και βιβλία μεταφρασμένα από άλλες γλώσσες, διότι το περιεχόμενο και τα έθιμα της γιορτής αγκαλιάζουν το σύνολο του χριστιανικού κόσμου και η μετάφραση ευνοείται. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με το ελληνικό ορθόδοξο Πάσχα.
Για όλους αυτούς τους λόγους, οι συλλογές πασχαλινών διηγημάτων, μια παλιά εκδοτική παράδοση, έχουν πλέον εκλείψει. Ο Δημήτρης Αρμάος, ο οποίος ήταν ο επιμελητής της τρίτομης σειράς Πασχαλινά διηγήματα ελλήνων συγγραφέων (Gutenberg 1990), με κείμενα 19 λογοτεχνών από τον Ιάκωβο Πολυλά ως τον Παντελή Καλιότσο, ερμηνεύει το γεγονός ως αποτέλεσμα της επιρροής της δυτικής τάσης, που ενδιαφέρεται περισσότερο για τα Χριστούγεννα. «Για μας το Πάσχα είναι μείζων εορτή και εμείς έχουμε λογοτεχνικό υλικό για το Πάσχα», λέει στο «Βήμα».
Ο Δημήτρης Ποσάντζης, υπεύθυνος για τη σειρά ελληνικής λογοτεχνίας στις Εκδόσεις Καστανιώτη, σχολιάζει στο «Βήμα» ότι «το Πάσχα έχει μεν το χαρμόσυνο μήνυμά του, όμως η ημέρα της Ανάστασης δεν συνοδεύεται από το πρωθύστερο πανηγύρι των Χριστουγέννων, διότι προηγείται η εβδομάδα των Παθών, η εβδομάδα του Θρήνου. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πασχαλινές ημέρες εμπνέουν πια όλο και λιγότερους συγγραφείς. Η αξεπέραστη νουβέλα«Πάσχα στο χωριό» του Αντώνη Σουρούνη αποτελεί ένα παράδειγμα, αλλά είναι και μια εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα».
Σταθερή εκδοτική εμφάνιση έχουν τα πασχαλινά διηγήματα του Παπαδιαμάντη, που κυκλοφορούν από πολλούς εκδοτικούς οίκους και επιβιώνουν εκδοτικά όχι χάριν του θέματός τους αλλά λόγω του λογοτεχνικού κύρους της πένας του Παπαδιαμάντη, γι’ αυτό και διαβάζονται ανεξαρτήτως των ημερών. Τι γίνεται όμως με διηγήματα άλλων, όπως του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, του Ανδρέα Καρκαβίτσα, του Κώστα Κρυστάλλη, του Παύλου Νιρβάνα, του Στράτη Μυριβήλη και άλλων; Ηθογραφικά τα περισσότερα, παρουσιάζουν τα ήθη και έθιμα στην ελληνική επαρχία άλλων εποχών και τα βρίσκουμε μόνο διασκευασμένα σε βιβλία για παιδιά, όπως η δίτομη έκδοση Ξεχωριστές πασχαλινές ιστορίες (Άγκυρα, 2009) της Ρένας Ρώσση-Ζαΐρη.
Το Πάσχα ζει στο παιδικό βιβλίο
Στο παιδικό βιβλίο, όπως δείχνουν οι αριθμοί, «αναπνέει» ακόμη το Πάσχα. Σκοπός των περισσότερων από αυτά τα βιβλία είναι «να εξηγήσουν στο παιδί το νόημα του Πάσχα, ώστε να κατανοήσουν τι γιορτάζουμε», λέει στο «Βήμα» ο εκπαιδευτικός Βαγγέλης Ηλιόπουλος, συγγραφέας μαζί με τη Βασιλική Νίκα του βιβλίου Ήρθε η Πασχαλιά, βάψτε κόκκινα αυγά! (Πατάκης, 2011). «Παλιά τα παιδιά ζούσαν τα έθιμα. Γνώριζαν τι είναι τα λαζαράκια και η Σαρακοστή. Σήμερα που δεν έχουν εξοικείωση με αυτές τις παραδόσεις τις προσεγγίζουμε με λαογραφικό τρόπο μέσα από τα βιβλία».
Το θρησκευτικό περιεχόμενο του Πάσχα, τα γεγονότα των Παθών του Ιησού και της Ανάστασης, αφηγείται ο Μπράιαν Γουάιλντσμιθ στο βιβλίο του Μια πασχαλινή ιστορία (Καλειδοσκόπιο, 2011) και η Μαρίνα Παλιάκη-Μπόκια με τα βιβλία Η κυρα-Σαρακοστή και Η Μεγάλη Εβδομάδα του Νικόλα (Άθως, 2011) προσπαθεί να εισαγάγει τα παιδιά στη θεολογική σημασία του ελληνορθόδοξου Πάσχα μέσα από τα λαϊκά έθιμα της εποχής.
Το πιο αναγνωρίσιμο σύμβολο του Πάσχα παραμένουν τα αυγά –είτε είναι τα βαμμένα κόκκινα αυγά της ελληνικής παράδοσης είτε τα ζωγραφιστά ή σοκολατένια της δυτικής παράδοσης– και τα βρίσκουμε στους τίτλους των περισσότερων από τα πασχαλινά παιδικά βιβλία: Βάφουμε αυγά, καλή μας Πασχαλιά! (Ψυχογιός, 2011) της Σοφίας Παράσχου, Το ταξίδι του κόκκινου αβγού (Παρρησία, 2011) της Γλυκερίας Γκρέκου, Ο λαγός που μισούσε τα κόκκινα αυγά (Διάπλαση, 2011) της Χρυσάνθης Καραΐσκου. Είναι άλλωστε η χαραμάδα από την οποία εισέρχονται στην ελληνική αγορά και τίτλοι της ξενόγλωσσης παραγωγής όπως Το πασχαλινό αυγό (Μεταίχμιο, 2011) της αμερικανής Ζαν Μπρετ.
Περισσότερο ενδιαφέρον για τα έθιμα του Πάσχα δείχνουν τα μικρά παιδιά, κυρίως στο νηπιαγωγείο και στις μικρές τάξεις του δημοτικού, τα οποία μπαίνουν στο κλίμα των ημερών μέσα από δραστηριότητες, παιχνίδια και κατασκευές. Οι εκδότες υποστηρίζουν την παιδική περιέργεια με ανάλογες εκδόσεις όπως η Πασχαλινή διασκέδαση με 500 αυτοκόλλητα (Μίνωας, 2011) της Κέλλυς Δημοπούλου.
Τα πιο πολλά από αυτά τα βιβλία απομακρύνονται από τον στενά θρησκευτικό προσανατολισμό και ανοίγονται περισσότερο στην παράδοση, βρίσκοντας έτσι κοινό και σε αλλόθρησκα παιδιά που ζουν στην Ελλάδα. Η Νικολέττα Μουρκοβίτη, δασκάλα στη Β΄ δημοτικού του 64ο Δημοτικού Σχολείου στον Κεραμεικό, έχει στην τάξη της 15 παιδιά. «Το 70% είναι αλλοδαπά και πιστεύουν σε άλλες θρησκείες και δόγματα», λέει στο «Βήμα».
«Διδάσκονται τα γεγονότα του Πάσχα κατεξοχήν στο μάθημα των θρησκευτικών. Μπορούν να μην συμμετάσχουν στο μάθημα αν δεν θέλουν, τα περισσότερα όμως ανταποκρίνονται και συμμετέχουν οικειοθελώς. Ειδικά τα μικρότερα δείχνουν μεγάλη περιέργεια για τη γιορτή του Πάσχα. Μέσα από τον στολισμό αυγών και λαμπάδων και μέσα από τα βιβλία με παιχνίδια, δραστηριότητες και κατασκευές μαθαίνουν πιο ευχάριστα τα έθιμα της κοινωνίας στην οποία ήρθαν να ζήσουν».
