Ενα διαμέρισμα γεμάτο από αττικό φως. Η θέα του Εθνικού Κήπου και της Βουλής των Ελλήνων όπως «μπαίνει» μέσα από τις μεγάλες τζαμαρίες τριών ενοποιημένων σαλονιών δημιουργεί αμέσως την αίσθηση ότι αυτό το διαμέρισμα στον 5ο όροφο της λεωφόρου Αμαλίας είναι ξεχωριστό. Τίποτε το πολυτελές, περιττό ή εντυπωσιακό δεν το βαραίνει. Οι τοίχοι του ωστόσο- βαμμένοι σε ένα ραφινάτο γαλάζιο χρώμα που ώρες ώρες μοιάζει λευκό, διά χειρός Γιάννη Τσαρούχη- έχουν γίνει μάρτυρες ενός άλλου είδους πλούτου: της πνευματικής κληρονομιάς της γενιάς του ΄30 που άφησε το στίγμα της σε ένα από τα σημαντικότερα ίσως φιλολογικά σαλόνια της μεταπολεμικής Αθήνας. Στην οικία του Αγγελου και της Λητώς Κατακουζηνού, όπου ο επισκέπτης βηματίζει στα χνάρια των Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Σπύρου Βασιλείου, Οδυσσέα Ελύτη, Ανδρέα Εμπειρίκου, Γιώργου Γουναρόπουλου και τόσων άλλων που φιλοξενήθηκαν στα ευρύχωρα δωμάτιά της. Ενα διαμέρισμα που εδώ και περισσότερο από ένα χρόνο λειτουργεί ως επισκέψιμος χώρος σε μια προσπάθεια να εδραιώσει στο συλλογικό υποσυνείδητο τη λειτουργία ενός ιστορικού σπιτιού ως μουσείου.
Τσαρούχης παντού
Εκείνη Πειραιώτισσα με καταγωγή – εκ μητρός- από τον Σκλαβούνο, τον υπασπιστή του Οθωνα εκ Μαυροβουνίου. Εκείνος γόνος αστικής οικογένειας που ασχολούνταν με το εμπόριο στη Σμύρνη και έφερε ιστορικό όνομα με βυζαντινές ρίζες. Η Λητώ Πρωτόπαππα-Σκλαβούνη και ο Αγγελος Κατακουζηνός γνωρίστηκαν στα περίφημα «μπεν μιξ» στο Νέο Φάληρο της απενοχοποιημένης δεκαετίας του ΄20 για να παντρευτούν το 1934. Ο νευρολόγος-ψυχίατρος με σπουδές στη Γαλλία και ισχυρές φιλίες με άλλους έλληνες φοιτητές οι οποίοι θα γίνονταν αργότερα ηγέτες της πνευματικής ζωής της χώρας και η χαρισματική, κομψή σύζυγός του με την ισχυρή προσωπικότητα και τις καλλιτεχνικές κλίσεις αποτέλεσαν ένα αδιαφιλονίκητα γοητευτικό δίδυμο στους αθηναϊκούς κύκλους της εποχής τους. Ο ευπατρίδης επιστήμονας και η κυρία του έζησαν αχώριστοι χωρίς να κάνουν παιδιά αλλά αγκαλιάζοντας ως άλλα τέκνα τους εκπροσώπους του ελληνικού και ευρωπαϊκού διανοητικού στερεώματος των χρόνων τους. Στο στήσιμο του διαμερίσματος όπου μετακόμισαν το 1960 προσπάθησαν να ενσωματώσουν όλα όσα αγαπούσαν.
Κανένα από τα έργα τέχνης στη συλλογή τους δεν αγοράστηκε, καθ΄ ότι οι Κατακουζηνοί δεν ήταν πλούσιοι. Είχαν, ωστόσο, αναπτύξει τόσο στενές σχέσεις με καλλιτέχνες της γενιάς τους ώστε ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας εγκατέλειψε για μήνες το ατελιέ του προκειμένου να χαράξει πάνω στο γυαλιστερό μαόνι τεσσάρων θυρών του διαμερίσματος «το σημαντικότερό μου έργο», όπως ο ίδιος ανέφερε για το σχέδιο με τις τέσσερις εποχές που δώρισε στους καλούς του φίλους. Ο έτερος στενός τους φίλος, Γιάννης Τσαρούχης, πικράθηκε τόσο για την προτίμηση των Κατακουζηνών ώστε να εξευμενιστεί μόνο όταν τοποθετήθηκε μια σπάνια νεκρή του φύση σε περίοπτη θέση πάνω από το τζάκι. Σίγουρα, αυτό το ιδιαίτερο έργο του Γκίκα αποτελεί μια από τις σφραγίδες του σπιτιού. Η αισθαντικότητα, όμως, της γραφίδας του Τσαρούχη είναι παρούσα σχεδόν σε κάθε γωνιά του. Ο έλληνας ζωγράφος που σκηνογραφούσε τις εμφανίσεις της Λητώς στα περίφημα balde-tete και διακόσμησε με τα δειλινά του το εξώφυλλο του τελευταίου βιβλίου της Λητώς για τον Αγγελο, τον «Βαλή» της, όπως τον αποκαλούσε, στην ουσία έστησε μαζί της το εν λόγω διαμέρισμα. «Από τον Τσαρούχη είναι σχεδιασμένες ως και οι επενδύσεις των δοκαριών στο σαλόνι των Κατακουζηνών» λένε στο «Βήμα της Κυριακής» ο Γιώργης Μαγγίνης και η Σοφία Πελοποννησίου-Βασιλάκου από το Ιδρυμα Αγγελου και Λητώς Κατακουζηνού ξεναγώντας μας στο διαμέρισμα. Το κατώφλι του οποίου πέρασαν ο Ρούντολφ Νουρέγεφ, η Μαργκότ Φοντέιν, ο Γουίλιαμ Φόκνερ, αλλά και ο Μαρκ Σαγκάλ. Οι Κατακουζηνοί συνδέθηκαν μαζί του χάρη στη φιλία τους με τον Στρατή Ελευθεριάδη, γνωστότερο ως Τeriade, κριτικό τέχνης και εκδότη των μεγάλων καλλιτεχνών της Γαλλίας του Μεσοπολέμου: από τον Πικάσο ως τον Ματίς.
ΗΛητώ και ο Σαγκάλ
Ο σύνδεσμος των Κατακουζηνών με τον Σαγκάλ ήταν τόσο μεγάλος που τον συνόδεψαν στο ταξίδι του στην Ελλάδα προκειμένου να γνωρίσει το ελληνικό τοπίο και να εικονογραφήσει το «Δάφνις και Χλόη». Εκείνοι, για χάρη των ελλήνων φίλων τους ζωγράφων συγκέντρωσαν μερικά αντιπροσωπευτικά έργα του καθενός στο σπίτι τους οργανώνοντας ουσιαστικά την πρώτη μεταπολεμική πανελλήνια έκθεση ζωγραφικής για να την παρουσιάσουν στον Σαγκάλ. Στην ασπρόμαυρη φωτογραφία-ενθύμιο από τη βραδιά, η υπέρκομψη Λητώ χαμογελά υπερηφάνως έχοντας αγκαζέ τον Σαγκάλ περιστοιχισμένο από το άνθος της εικαστικής ζωής της εποχής. Καθιστοί μπροστά του οκλαδόν είναι μεταξύ άλλων ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Γιάννης Μόραλης και πάει λέγοντας.
«Οι τρεις διαφορετικές γωνιές του σαλονιού αντανακλούν τα τρία διαφορετικά πρόσωπα της οικοδέσποινας» μας λένε οι ξεναγοί μας δείχνοντάς μας το ανατολίτικου τύπου σαλόνι με τον σοφρά δίπλα από τη, σχεδιασμένη από τον Τσαρούχη, βιβλιοθήκη (το casual κομμάτι της Λητώς Κατακουζηνού), το αμπίρ σαλόνι με τα έπιπλα που φέρουν το αρχίγραμμα του Γεωργίου Α Δ (το κοσμικό πεδίο της ιδιοκτήτριας) και το μικρό μπλε σαλονάκι εποχής Λουδοβίκου 16ου όπου δεσπόζει γραφείο διά χειρός του αγαπημένου επιπλοποιού της Μαρίας Αντουανέτας, Ετιέν Εβρίλ (η φιλολογική πλευρά της). Εκεί η ματιά του επισκέπτη στέκεται σε ένα επιστολικό δελτάριο του Οδυσσέα Ελύτη. Με την πυκνή γραφή του ο νομπελίστας ποιητής αναφέρει για «τη χαρά και την περηφάνια που ένιωσα για την εκλογή σου», απευθυνόμενος στον Αγγελο Κατακουζηνό. Εκλογή που δεν έγινε σε κάποιο αθηναϊκό πνευματικό ή πανεπιστημιακό ίδρυμα. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου των Παρισίων και αντεπιστέλλων μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών δεν έγινε δεκτός ούτε στο Πανεπιστήμιο ούτε στην Ακαδημία Αθηνών,«κάτι που θα πρέπει να τον στενοχώρησε ιδιαίτερα», μας λένε ο Γιώργης Μαγγίνης και η Σοφία Πελοποννησίου-Βασιλάκου συνεχίζοντας την ξενάγηση στο γραφείο του γιατρού σε παραπλήσιο διαμέρισμα της Οθωνος που ενώνεται, όμως, με το σπίτι της Αμαλίας μέσα από έναν «τυφλό» διάδρομο-συνέχεια ενός μαγικού χώρου. Της τραπεζαρίας όπου οι Κατακουζηνοί δειπνούσαν αποκλειστικά και μόνο υπό το φως των κεριών.
Σταμάτησε να τρώει
Ενα πιάνο Steinway- η Ρολς-Ρόις των πιάνων- δεσπόζει στο σκοτεινό δωματιάκι «όπου ο Μάνος Χατζιδάκις πρωτόπαιξε τον Μεγάλο Ερωτικό για τους μεγάλους του φίλους», ενώ πάνω από το ντιβάνι του ψυχιάτρου όπου δεσπόζει το μπορντό χρώμα απλώνεται ένας υπέροχος πίνακας του Θεόφιλου. Οχι τυχαία. «Σ΄ αυτό το σπίτι ο Αγγελος Κατακουζηνός οργάνωσε την πρώτη έκθεση του Θεόφιλου συμβάλλοντας καθοριστικά στην καθιέρωση του λαϊκού ζωγράφου» μας λένε οι άνθρωποι του ιδρύματος ολοκληρώνοντας την περιήγηση στην κρεβατοκάμαρα του ζευγαριού. Το κρεβάτι λείπει, εκεί όμως βρίσκονται ιδιόγραφα σημειώματα της Μυρτιώτισσας, «Τα φιλιά» του Γουναρόπουλου, πίνακας με ναύτες από τον Τσαρούχη και φυσικά η υπέροχη θέα στον Εθνικό Κήπο καθ΄ ότι και αυτό το δωμάτιο, όπως οι χώροι των σαλονιών, βλέπει προς Ανατολάς. «Ο κοινός βίος του Αγγελου και της Λητώς Κατακουζηνού διεκόπη τον Αύγουστο του 1982που πέθανε ο πρώτος» μας λένε οι ξεναγοί μας. «Η γυναίκα του έζησε άλλα δεκαπέντε χρόνια αλλά τίποτα πια δεν θα ήταν το ίδιο γι΄ αυτήν. Σπάνια αποχωρίστηκε τα μαύρα σε αυτό το τελευταίο κομμάτι της ζωής της και μέχρι το 1997 ένιωσε ότι είχε ζήσει αρκετά μόνη- κάτι που δεν της άρεσε ποτέ. Συνέστησε το ίδρυμα που φέρει το όνομα το δικό της και του συζύγου της, σταμάτησε να τρώει με δική της απόφαση και μέσα σε αυτή τη χρονιά έφυγε ήσυχα για να τον συναντήσει…».
Το μουσείο και η έκθεση Μάριου Βουτσινά
Χρειάστηκαν 11 χρόνια προσπαθειών για την ανακαίνιση και διακόσμηση του ιστορικού χώρου του διαμερίσματος του Αγγελου και της Λητώς Κατακουζηνού. Τα εγκαίνια του Σπιτιού-Μουσείου τελέστηκαν πέρσι τον Σεπτέμβριο στο πλαίσιο του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2008. Στο πλαίσιο της λειτουργίας του έχει ήδη οργανωθεί μια σειρά εκδηλώσεων που σκοπό έχουν να ενταχθούν στο πνεύμα των επιλογών των ιδιοκτητών τους.
«Φιλοξενούμε εκδηλώσεις που πιστεύουμε ότι θα άρεσαν στον Αγγελο και στη Λητώ Κατακουζηνού» μας λένε οι άνθρωποι του ιδρύματος, κάτι στο οποίο συνηγορεί η επιμελήτρια της νέας έκθεσης που θα εγκαινιαστεί εκεί τη Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου (ώρα 5 μ.μ.), κυρία Ιρις Κρητικού. Ο λόγος για την παρουσίαση κοσμημάτων του Μάριου Βουτσινά με τον ενδεικτικό τίτλο «Τσάι στης κυρίας Κατακουζηνού».
Εμπνεόμενος από την ξεχωριστή αύρα της οικίας Κατακουζηνού, ο δημιουργός παρουσιάζει εκεί την πιο πρόσφατη δουλειά του σε διάλογο με τον ιδανικό μικρόκοσμο του θαυμαστού σύμπαντος των ιδιοκτητών του. Ο ίδιος σημειώνει για τη δουλειά του: «Τα αγαπημένα μου υλικά είναι οι πέτρες και το μέταλλο. Και θα μπορούσα να πω και το γυαλίλατρεύω για παράδειγμα τα παλιά θαμπά βενετσιάνικα κρύσταλλα. Παθιάζομαι ωστόσο και με πιο αναπάντεχα ευρήματα, όπως τα θραύσματα της πορσελάνης, που μπορούν να μετατραπούν σε ένα κόσμημα εξαιρετικής ομορφιάς. Σε κάθε περίπτωση, το υλικό δεν μπορεί να είναι ψεύτικο, η ευτέλεια δεν έχει σχέση με την αντικειμενική αξία αλλά με την αισθητική και τον τρόπο κατασκευής». Στο πλαίσιο της έκθεσης που θα διαρκέσει ως την Πέμπτη 31 Δεκεμβρίου θα κυκλοφορήσει ομότιτλο λεύκωμα-ημερολόγιο από τις εκδόσεις GΕΜΑ. Μέρος των εσόδων της έκθεσης θα διατεθεί για τους σκοπούς του Ιδρύματος Αγγελου και Λητώς Κατακουζηνού.
Περισσότερες πληροφορίες: www.katakouzenos.gr
