«Η οδός Πειραιώς αλλάζει διαρκώς τα τελευταία χρόνια,με νέα κτίρια που χτίζονται και κυρίως με τα παλιά που μετασχηματίζονται,αλλά πάνω απ΄ όλα αλλάζουν η ένταση και οι λειτουργίες του δρόμου,αλλάζουν οι άνθρωποι και οι ώρες που κινούνται,τα ρούχα που φορούν και οι σκέψεις που
έχουν στο μυαλό τους» σημειώνει ο αναπληρωτής καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Παναγιώτης Τουρνικιώτης στον κατάλογο του Μουσείου Μπενάκη Κτίριο Οδού Πειραιώς. «Σε τούτη τη μεριά της πόλης…έχει δοθεί η πιο μεγάλη υπόσχεση ανατροπής…σε μια δυναμική εκδοχή
του μέλλοντός μας».Τον 19ο αιώνα η Πειραιώς καθιερώθηκε ως κεντρικός βιομηχανικός άξονας. Στις αρχές του 21ου αιώνα εξελίσσεται πραγματικά σε «πυκνωτή» διαφορετικών πολιτιστικών δράσεων. Μουσεία, γκαλερί, οικίες, μουσικά κέντρα, νυχτερινά στέκια…
Αν αρχικά υπήρξε απλώς η αρτηρία που συνέδεε την Αθήνα με τον Πειραιά, σήμερα η οδός Πειραιώς έχει γίνει ένας προορισμός που υπόσχεται αναψυχή σε πολλαπλά επίπεδα. Αφενός είναι οι άπλετοι χώροι που προσφέρουν τα αχρηστεμένα εργοστάσια, αφετέρου οι σχετικά χαμηλές τιμές τους, που έπεισαν διαφορετικού τύπου οργανισμούς να κατέβουν downtown. Ωστόσο, αν ο χαρακτήρας του Ψυρρή ισοπεδώθηκε, η Πειραιώς διατηρεί το βιομηχανικό ύφος της. Τα χνάρια του παρελθόντος συνυπάρχουν με τα κοιτάσματα του μέλλοντος. Δίπλα σε sex shop ιδρύονται θέατρα. Μαζί με τους μετανάστες κυκλοφορούν οι λιμουζίνες των κοσμικών, οι κουλτουριάρηδες, οι ανήσυχοι νέοι. Ολα αλλάζουν, εκτός από ένα: Ποιος Ελληνας είπε ποτέ την Πειραιώς με το επίσημο όνομά της, Παναγή Τσαλδάρη; Ακόμη και στις ονομασίες των νέων κτιρίων δεν χρησιμοποιείται το πραγματικό της ονοματεπώνυμο (Μουσείο Μπενάκη- Κτίριο Οδού Πειραιώς ). Στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο Βάλτερ Μπένγιαμιν αποπειράθηκε να γράψει έναν απολογισμό για την κατάσταση της κουλτούρας, στράφηκε σε μια εξονυχιστική μελέτη μιας νέας τάσης, στη δημιουργία λαϊκών εμπορικών στοών στο Παρίσι. Το ιδιοφυές στη σύλληψή του ήταν ότι δεν μελέτησε το εξαιρετικό και μεγαλειώδες (μουσεία και ιστορικά μνημεία) αλλά το κοινότοπο, θεωρώντας ότι εκεί χτυπάει ο παλμός της πόλης και του πολιτισμού της. Υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να δούμε και την Πειραιώς.
Το οδοιπορικό ξεκινά από τη χαώδη πλατεία Ομονοίας- αν και σταθμός εκκίνησης θα μπορούσε να είναι και η γραμμή 400 του ΟΑΣΑ «Αξιοθέατα της Αθήνας», με στάση στην Πανεπιστημίου.
Αλλαγές προ των πυλών
Στην αρχή της οδού Πειραιώς (στο 35) βρίσκεται η Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης Εθνικού Θεάτρου- δεν έχει αλλάξει έδρα εδώ και χρόνια. Μας θυμίζει ίσως πόσο παλιά είναι η σχέση της Πειραιώς με τον πολιτισμό. Το παλιό νεοκλασικό στο οποίο στεγάζεται ανήκει στον Δήμο Αθηναίων. Εφάπτεται άλλωστε με το Κέντρο Υποδοχής Αστέγων, το «έτερον ήμισυ» του κτιρίου. Το εσωτερικό της Σχολής με την κεντρική ξύλινη σκάλα που τρίζει θυμίζει στοιχειωμένο σπίτι- από τα δωμάτια ακούγονται υπόκωφες φωνές, γέλια, παιχνίδια, πρόβες των νέων φοιτητών. Τα κοστούμια εποχής σκορπισμένα εδώ και εκεί.
Μπροστά στην πλατεία Κουμουνδούρου, στον αριθμό 51, δεσπόζει τα τελευταία 26 χρόνια η Δημοτική Πινακοθήκη. Παλαιότερα ήταν χαρακτηριστικό κτίριο της Αθήνας ως Δημοτικό Βρεφοκομείο, με τη βρεφοδόχο στην πρόσοψη δεξιά για να την ανοίγουν τα βράδια οι μητέρες και να αφήνουν τα μωρά τους εκεί χωρίς να δει κανείς το πρόσωπό τους… Στα τέλη του 2009 η Πινακοθήκη θα μεταφερθεί στη συμβολή των οδών Μυλλέρου και Μεγάλου Αλεξάνδρου- όχι επί της Πειραιώς αλλά οπωσδήποτε στα άμεσα περίχωρά της-, στο παλιό εργοστάσιο Δουρούτη (κοινώς Μεταξουργείο), ένα από τα παλιότερα νεοκλασικά, έργο του Θεόφιλου Χάνσεν. Το νέο κτίριο θα διαθέτει τα διπλάσια τετραγωνικά χώρου (1.300 τ.μ.) επιτρέποντας την ταυτόχρονη παρουσίαση της μόνιμης συλλογής (3.600
έργα) και περιοδικών εκθέσεων, καθώς και τη δημιουργία αιθουσών για εκδηλώσεις, εργαστήρια συντήρησης και εκπαιδευτικά προγράμματα.
Τι θα γίνει το κτίριο επί της Πειραιώς; Θα παρασυρθεί και αυτό από τη δυναμική της αλλαγής. Μέχρι στιγμής μοιάζει εγκαταλελειμμένο: το γλυπτό στο πλαϊνό παρτέρι (της Χρύσας;) είναι καλυμμένο με καυσαέριο και η πλάκα με τα πληροφοριακά στοιχεία έχει ξεκολλήσει… Οι μετανάστες πάντως στην πλατεία Κουμουνδούρου περιφέρονται ανενόχλητοι και αποκομμένοι από τις εξελίξεις της πόλης. Δεν φαίνεται να συμπεριλαμβάνονται στα φιλόδοξα σχέδια περί αναπλάσεως.
Στη γωνία Επικούρου και Κορίνης (παράλληλος της Πειραιώς), στην πλατεία Κουμουνδούρου, άρχισε να λειτουργεί (την Τρίτη 10 Ιουνίου) ένας νέος χώρος σύγχρονης τέχνης. Πρόκειται για την γκαλερί με όνομα ΑΜΡ, δηλαδή «Αndreas Μelas Ρresents» ή «Ο Ανδρέας Μελάς παρουσιάζει»- πρόδηλο σχόλιο για τη λάμψη των εικαστικών τεχνών που διεκδικεί κάτι από την αστρόσκονη του κινηματογράφου. Ο Ανδρέας Μελάς είναι νέος αλλά δοκιμασμένος επιμελητής με θητεία στην πανίσχυρη γκαλερί Deitch Ρrojects της Νέας Υόρκης.
Μεταμορφώσεως σύμβολο
Παρακάτω, το ξενοδοχείο Ηριδανός Luxury Αrt Ηotel, το ακριβό εστιατόριο Βαρούλκο και το Βios. Το Βios, ως ομάδα δράσης που εξερευνά τις σύγχρονες τάσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας, με κεντρικό άξονα τα media, ήταν πρωτοποριακή πρόταση για τα ελληνικά δεδομένα το 2001. Το μπαρ στο ισόγειό του έπεισε αμέσως την ανήσυχη μερίδα των νέων να εισέλθει στην Πειραιώς, κατεβάζοντας για πρώτη φορά τον μέσο όρο ηλικίας των συνήθων θαμώνων της. Απέναντι από το Βios, ο Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας Κεραμεικού και μια σειρά από κτίρια του υπουργείου Πολιτισμού: το Κέντρο Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων, το κτίριο της Επιστημονικής Επιτροπής Κέντρου Λίθου. Εκεί βρίσκεται και το Πνευματικό Ιδρυμα Γεωργίου Παπανδρέου. Πίσω από τα παλιά κτίρια διαφαίνεται σαν όαση ο αρχαιολογικός χώρος του Κεραμεικού.
Μετά την Ιερά οδό, ορθώνεται μπροστά μας η Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων στο Γκάζι, κομβικό σημείο στην περιοχή και σύμβολο της μεταμορφώσεώς της. Με τη θεόρατη καμινάδα του, που θυμίζει καμπαναριό. Το 1857, το τότε εργοστάσιο αεριόφωτος (κοινώς γκαζιού) έφερε το πρώτο κύμα της βιομηχανικής επανάστασης στην Ελλάδα και καθιέρωσε την Πειραιώς ως ένα από τα κέντρα βιομηχανικής περιφέρειας της πόλης. Το 1999, η μεταμόρφωσή του σε «βιομηχανικό μουσείο», χώρο φιλοξενίας εκδηλώσεων και εκθέσεων μεγάλης κλίμακας, αποτέλεσε το πρώτο σοβαρό βήμα του κράτους προς την κατεύθυνση της αναβάθμισης μιας ιστορικής περιοχής της Αθήνας σε ζωντανό πόλο πολιτισμού. Ακριβώς απέναντι διακρίνεται το έτερο σπουδαίο έργο: είναι η κατάληξη της Ερμού, εκεί όπου κλείνει ο κύκλος της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων. Και λίγο πιο κάτω αξίζει να ρίξετε μια ματιά στην περίφραξη του ΗΣΑΠ, την οποία έχουν φιλοτεχνήσει οι διάσημοι βραζιλιάνοι καλλιτέχνες Οs Gemeos (Οι Δίδυμοι) με «φανταστικά» γκραφίτι.
Οι νεανικές βόλτες
Από τότε που λειτούργησε ο σταθμός του μετρό στον Κεραμεικό, στην πλατεία πίσω από το Γκάζι, δημιουργήθηκαν δεκάδες μοντέρνα νεανικά στέκια και φαγάδικα. Από τις 11 το βράδυ και μετά ο σταθμός ασφυκτιά από χιλιάδες καλοντυμένες νεαρές και νεαρούς. Γέλια, φωνές, ενθουσιασμόςτίποτε από την κατήφεια του πρωινού. Προορισμός όλων ο σταθμός: το αδιαχώρητο, σαν μαθητική εκδρομή. Ξε χύνονται ως το πρωί στο τρίγωνο που δημιουργούν οι οδοί Βουτάδων, Τριπτολέμου και Περσεφόνης. Η μια πλευρά του τριγώνου είναι η Πειραιώς και η άλλη η Ιερά οδός. Η Πειραιώς αναβαθμίστηκε τελικά και ως προορισμός ψυχαγωγίας. Και την Κυριακή το πρωί οι Αθηναίοι κάνουν τον ωραιότερο περίπατο στα πεζοδρομημένα μονοπάτια που δημιουργήθηκαν με την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας.
Πειραιώς μετά το Γκάζι
Η Πειραιώς μεταβάλλεται και σε περιοχή κατοικίας όπως δείχνει η ολοκλήρωση των πολυτελών κατοικιών Τhission Lofts (Lofts: ενιαίοι χώροι 7 μέτρα ύψος στο κέντρο της Αθήνας), στο νούμερο 123, στα σύνορα μεταξύ Κεραμεικού και Θησείου. Οι συντελεστές δόμησης μειώνονται και αλλάζει πλέον η χρήση της γης στην περιοχή. « Η Πειραιώς δεν πρόκειται να αλλάξει,να γίνει σαν του Ψυρρή.Από τη μία θα έχεις το Βαρούλκο,το Μπενάκη και την Τεχνόπολη,τα θέατρα και τις γκαλερί,που αύριο θα είναι ακόμη εκεί.Από την άλλη,παραμένει το βιομηχανικό couleur locale και τα sex shops » επισημαίνει ο κ. Πολίτης , πρόεδρος της τεχνικής εταιρείας Γνώμων Κατασκευαστική.
Στη συνέχεια, στο δεξί μας χέρι βρίσκεται το κλαμπ Cinema, στο 130, όπου εφέτος θριάμβευσαν εμπορικά οι Οnirama και αριστερά το Θέατρο Πειραιώς 131, όπου την περασμένη σεζόν ανέβηκε το έργο «Φούστα Μπλούζα» των δημοφιλών Ρέππα Παπαθανασίου: δύο εκφάνσεις της μαζικής κουλτούρας η μία απέναντι από την άλλη. Μετά το αρχιτεκτονικά ενδιαφέρον, ανακατασκευασμένο κτίριο του εργοστασίου Παυλίδη (19ου αιώνα), στη δεξιά πλευρά της Πειραιώς βρίσκεται το Μουσείο ΜπενάκηΚτίριο Οδού Πειραιώς. Σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Μαρία Κοκκίνου και Ανδρέα Κούρκουλα. Με το κόκκινο κέλυφός του (πέτρα από το Ιράν) αποτελεί ένα παραδειγματικά μεταμοντέρνο, αφαιρετικό κατασκεύασμα βιομηχανικού ύφους. Είναι ίσως δίκαιο να χαρακτηριστεί «μητροπολιτικό μουσείο», όπως υποδεικνύει και ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης. Συνυπάρχει αρμονικά πλάι στις υπερμεγέθεις πίστες Ρantheon, Ανοδος Εναστρον.
Ωστόσο η Πέγκυ Ζουμπουλάκη ήταν η πρώτη επιχειρηματίας στον καλλιτεχνικό χώρο που έφτασε στην Πειραιώς. Λίγο πριν από τη διασταύρωση με τη Χαμοστέρνας, κατεβαίνοντας προς Πειραιά, στεγάστηκε ο τέταρτος χώρος που ανήκει στην επιχείρηση. Αγοράστηκε το 1995 και ανακατασκευάστηκε (ήταν παλιά αποθήκη 600 τ.μ.) από τον Θοδωρή Ζουμπουλάκη σε «χώρο πολλαπλών εκδηλώσεων». Βρίσκεται κρυμμένο στη γωνία Αγαθοδαίμονος 37 και Ορέστου 1, αλλά η είσοδος είναι από την Πειραιώς 199. « Μου άρεσε να περπατάω σε εκείνη τη μεριά της Αθήνας,και όταν είδα αυτόν τον ψηλό και απέριττο χώρο, παρορμητικά,διαισθητικά τον αγόρασα.Λειτούργησα με τη διαίσθησή μου,που μου έλεγε από τότε ότι η Πειραιώς θα έχει μέλλον » εξηγεί.
Η παρουσία του ΙΜΕ
Πριν από τη συμβολή με τη Χαμοστέρνας όμως υψώνονται τρία κτίρια που προδίδουν τον συνθετικό χαρακτήρα της Πειραιώς καθώς και το συνεχιζόμενο ενδιαφέρον για την εξέλιξή της. Το μεγαλύτερης κλίμακας έργο στην περιοχή οφείλεται σε ιδιωτική πρωτοβουλία: είναι το διαδραστικό μουσείο Ελληνικός Κόσμος που ανήκει στο Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ) της οικογενείας Λάζαρου Εφραίμογλου και το οποίο εφέτος κλείνει δέκα χρόνια λειτουργίας. Αναζητούσε αρχικά έναν χώρο 200 στρεμμάτων στο Γουδή. Τελικά, το οικόπεδο βρέθηκε στην Πειραιώς 254, στον Ταύρο, στο παλιό εργοστάσιο της Βιοσώλ- η κτιριακή ανάπτυξη βρίσκεται εν προόδω.
Θυμίζει κάτι μεταξύ εκπαιδευτικής ντίσνεϊλαντ και αστεροσκοπείου. Καθιερώθηκε ως υπερσύγχρονο κέντρο και μουσείο όπου ο επισκέπτης γνωρίζει την ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό μέσα από διαδραστικές εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, περιηγήσεις εικονικής πραγματικότητας και ντοκυμαντέρ. Το 2007 εγκαινιάστηκε η Θόλος, ημισφαιρικό θέατρο 132 θέσεων, που έδωσε νέες διαστάσεις στην εικονική πραγματικότητα. Πριν από έναν μήνα εγκαινιάστηκε και το Θέατρον (με τρία φουαγέ συνολικής εκτάσεως 2.000 τ.μ.) το οποίο δεν φαίνεται από την Πειραιώς, αλλά μοιράζεται το χάι τεκ ύφος της.
Η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών είναι το φωτοστέφανο της Πειραιώς (στο 256), ο πνευματικός, καλλιτεχνικός πυρήνας της. Το κτίριο, πρώην Αγγλοελληνική Εριουργία, αγοράστηκε το 1992 από την Εμπορική Τράπεζα, όταν υπουργός Πολιτισμού ήταν ο Γιώργος Σουφλιάς και πρύτανης ο Νίκος Κεσσανλής. Η αγορά κρίθηκε τότε επιβεβλημένη: ένα ακίνητο μεγάλης εκτάσεως με σχετικά μικρή δαπάνη για τα τότε δεδομένα. Και μάλιστα κοντά στην παραδοσιακή έδρα της Σχολής επί της Πατησίων 42 (διοικητικές υπηρεσίες). Μεταξύ των επισκευασθέντων και εξωραϊσθέντων κτιρίων ήταν ο εργοστασιακός χώρος ο οποίος μετατράπηκε σε εκθεσιακό χώρο και ονομάστηκε Εργοστάσιο- από το 2006 προστέθηκε σε αυτό και το όνομα του Νίκου Κεσσανλή. Μέρος του χώρου από το 2002 έχει μετατραπεί σε εργοτάξιο: ανεγείρεται η Βιβλιοθήκη της Σχολής- η μοναδική Βιβλιοθήκη τέχνης στην Ελλάδα- που θα εκτείνεται σε 2.600 τ.μ. (συν δύο υπόγειοι όροφοι άλλα 2.000 τ.μ.). Προβλέπεται ακόμη χώρος φύλαξης έργων τέχνης καθώς και κτίριο για τη στέγαση του μεταπτυχιακού.
Θέατρο και βιομηχανία
Ανάμεσα στο ΙΜΕ και στην ΑΚΣΤ βρίσκεται το πρόσφατο απόκτημα του Φεστιβάλ Αθηνών, το θέατρο Πειραιώς 260. Τυπικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1970, το πρώην εργοστάσιο επίπλων Τσαούσογλου περιήλθε στην κυριότητα της Εθνικής Τράπεζας η οποία με τη σειρά της παραχώρησε τη χρήση ενός μέρους των χώρων στο Φεστιβάλ (κτίριο Δ, 1.800 τ.μ., 650 θέσεις και κτίριο Η, 1.400 τ.μ., 550 θέσεις). Περιλαμβάνει τέσσερα τεράστια υπόστεγα τα οποία έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέα από το υπουργείο Πολιτισμού. Στην πρεμιέρα της «Μήδειας(2)» του Δημήτρη Παπαϊωάννου άνθρωποι της τέχνης και ορισμένοι κοσμικοί, τα ωραία φουστάνια, φρου φρου και αρώματα δημιουργούσαν πολύ ενδιαφέρον κοντράστ με τον περιβάλλοντα χώρο. Τα υπόστεγα είναι αφημένα όπως ήταν: γκριζωπά, σκουριασμένα, με τζάμια σπασμένα, με οικοδομικά υλικά σκόρπια εδώ και εκεί, με τους υπόκωφους ήχους των μηχανών να δημιουργούν μια περίεργη ατμόσφαιρα. Αν περπατούσες μόνος το βράδυ σε αυτά τα μέρη, θα ένιωθες ότι σου χρειάζεται όπλο. Το ύφος του θεάτρου είναι η πιο προωθημένη κίνηση (του κράτους) στον χώρο του πολιτισμού. Με τη γνήσια ταυτότητά του, καθόλου μικροαστικό, καθόλου καθώς πρέπει.
Τα νούμερα έχουν μηδενιστεί καθώς προσεγγίζουμε το Μοσχάτο για να επισκεφθούμε το έτερο απόκτημα του Φεστιβάλ Αθηνών, το θέατρο Σχολείον, στον αριθμό 52 επί της Πειραιώς, αμέσως μετά τη γέφυρα του Κηφισού. Και αυτό παραχωρήθηκε από την Ειρήνη Παπά για το Φεστιβάλ. Πέτρινο, με ένα προαύλιο με κυπαρίσσια και πεύκα, θυμίζει μοναστήρι ή αυλή ορεινού χωριού. Είναι η τελευταία στάση του οδοιπορικού. Τα φώτα του δρόμου έχουν αρχίσει να ανάβουν. Η νύχτα φτάνει, τα μουσεία κλείνουν, και ο κόσμος που συρρέει στην Πειραιώς φαίνεται τώρα οπλισμένος με μια άλλη διάθεση: πιο ανέμελη, πιο καλοκαιρινή, πιο ανήσυχη. Και το πιο πιθανό είναι πως σ΄ αυτό τον δρόμο θα βρουν όσα ζητάνε…
