Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο κυκλάμινο
Τώρα χωριάτες παζαρεύουν τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο
Κοιμήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης
Στου κόσμου το μπαλκόνι ποτέ μη ξαναβγείς
Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
Τώρα πετάνε τα αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο παν να δουν το διυλιστήριο
Κοιμήσου Περσεφόνη…
Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
Τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
Αδεια κορμιά, σιδερικά, παιδιά κι ελάσματα
Κοιμήσου Περσεφόνη…
Οι απαράμιλλοι αυτοί στίχοι του Νίκου Γκάτσου που μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις αποτυπώνουν κατά τον πιο εντυπωσιακό τρόπο τη σημερινή εικόνα της Ελευσίνας. H άγνοια για την πολιτιστική μας κληρονομιά, η οποία δυστυχώς μαστίζει όλους μας, έχει οδηγήσει ώστε ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η Ελευσίνα υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα της αρχαιότητας, όπου «άνθησε» η λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Ακόμη πιο λίγοι γνωρίζουν ότι εκεί ετελούντο τα Ελευσίνια Μυστήρια αλλά και τη μυστικότητα που κάλυπτε το ακριβές περιεχόμενό τους.
H μεγάλη πλειονότητα των κατοίκων του Λεκανοπεδίου αλλά και αυτών ακόμη που κατοικούν ή εργάζονται στην ευρύτερη περιοχή της Ελευσίνας αν ερωτηθούν για την πόλη αυτή θα απαντήσουν εν χορώ πως πρόκειται για μια τεράστια απρόσωπη και γκρίζα εργατούπολη, άναρχα δομημένη, με έντονη βιομηχανική δραστηριότητα, δίχως ίχνος πρασίνου και αθλητικών εγκαταστάσεων η οποία αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα ατμοσφαιρικής, θαλάσσιας, αλλά και εδαφικής ρύπανσης! Και δεν έχουν άδικο, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της Ελευσίνας (Θριάσιο Πεδίο) έχουν δημιουργηθεί μερικές από τις μεγαλύτερες – κρατικές και ιδιωτικές – βιομηχανικές μονάδες της Ελλάδας. Συγκεκριμένα λειτουργούν: 2 διυλιστήρια, 2 χαλυβουργεία με υψικαμίνους, 2 εργοστάσια τσιμέντου, 2 ναυπηγεία, 1 βιομηχανία πυρομαχικών. Παράλληλα, ολοένα και περισσότερες εταιρείες αποθήκευσης και μεταφορών μετακομίζουν στην περιοχή αυξάνοντας ραγδαία τόσο την ίδια την κυκλοφορία των οχημάτων όσο και το ποσοστό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλείται από τους ρύπους των τροχοφόρων. Σημειωτέον πως περισσότερες από τις μισές βιομηχανικές μονάδες που λειτουργούν εκεί είναι εκτός των ορίων της βιομηχανικής περιοχής, όπως αυτήν την ορίζει η νομοθεσία.
Βέβαια ο μεγάλος αυτός αριθμός δραστηριοτήτων του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα στην περιοχή εξασφαλίζει θέσεις εργασίας για τους κατοίκους της Ελευσίνας. Παρά ταύτα, οι δείκτες ανεργίας στην περιοχή αυξάνονται απειλητικά. Και τούτο λόγω της μεγάλης κρίσης που μαστίζει την αγορά που ως συνέπεια έχει τη μείωση των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων αυτών που τις αναγκάζουν να προβαίνουν διαρκώς σε μείωση των θέσεων εργασίας ή ακόμη και σε κάποιες περιπτώσεις και σε ολοκληρωτική αναστολή των εργασιών τους.
Σε ό,τι αφορά επίσης την εικόνα της πόλης, πολλοί με κριτικό πνεύμα θα σπεύσουν να προσθέσουν ότι το καινούργιο νοσοκομείο, ακόμη δεν λειτουργεί ικανοποιητικά, ή ακόμη ότι η μεγάλη δωρεά του καπετάν Γιάννη Λάτση για τη δημιουργία ιατρικής μονάδας εγκαυμάτων θα είναι μεν από κτιριακής πλευράς έτοιμη τον Σεπτέμβριο, δεν θα λειτουργήσει όμως προτού περάσουν δύο χρόνια αφού έχει μπλέξει στα γρανάζια της αχτύπητης!!! ελληνικής γραφειοκρατίας! Ελάχιστοι θα αναφερθούν στον τεράστιο αρχαιολογικό πλούτο της περιοχής. Και ακόμη λιγότεροι θα κάνουν λόγο για τον χώρο που αναλαμβάνει να στεγάσει, να συντηρήσει και να διαφυλάξει την τεράστια αυτή πολιτιστική κληρονομιά που μας παραδόθηκε, με άλλα λόγια δηλαδή για το Μουσείο της Ελευσίνας.
Ο αρχαιολογικός χώρος
H ιστορία τόσο της πόλης όσο και της γύρω περιοχής δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή εικόνα της Ελευσίνας που έχουμε όλοι στο μυαλό μας. H περιοχή αυτή που κατοικείται από τα μεσοελλαδικά χρόνια είναι κυρίως γνωστή για τα Ελευσίνια Μυστήρια και για τον τραγικό ποιητή Αισχύλο. Κατά την αρχαιότητα μάλιστα, η πόλις της Ελευσίνας θεωρούνταν μία εκ των πέντε ιερών πόλεων αποτελώντας έτσι σημαντικότατο θρησκευτικό κέντρο λατρείας.
Οπως και όλα τα ιερά της Ελλάδας, το ιερό της Ελευσίνας διέθετε μεγάλα στωικά οικοδομήματα, βωμούς για θυσίες, θησαυρούς, περιοχές με τα σπίτια των ιερέων, άφθονα κτίσματα για αποθήκευση ή για διοικητικές υπηρεσίες και φυσικά τον ιερότατο χώρο του Τελεστηρίου που κατά την παράδοση χτίστηκε για πρώτη φορά τη μυκηναϊκή εποχή για να κατοικήσει η θεά των σιτηρών, της βλάστησης και της γονιμότητας Δήμητρα. Ακριβώς στο ιερό αυτό «άνθησε» και η λατρεία της θεϊκής δυάδας της Δήμητρας και της κόρης αυτής, της Περσεφόνης, στο όνομα των οποίων τελούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια. Ακριβώς στον θρησκευτικό χώρο αυτό, όπου κατά την αρχαιότητα η αίγλη, ο σεβασμός και το ηθικό δέος περιέβαλλαν, οφείλεται και σήμερα η ιστορική μνήμη και η φόρτιση που ο περιβάλλων χώρος προσδίδει ή καλύτερα οφείλει να προσδίδει!
Το μουσείο της πόλης
Κοντά στο λυκούργειο διατείχισμα, που χώριζε το ιερό από την πόλη της Ελευσίνας, μέσα στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο βρίσκεται το κτίριο του μικρού Αρχαιολογικού Μουσείου της Ελευσίνας. Χτισμένο το 1890, σε σχέδια του αρχιτέκτονα I. Μούση και έχοντας υποστεί μια μικρή επέκταση το 1892, το Μουσείο Ελευσίνας φιλοξενεί στις έξι αίθουσές του πλούσια σειρά αντικειμένων χρονολογουμένων από τα μεσοελλαδικά χρόνια (1900-1600 π.X.) ως τα πρώιμα χριστιανικά.
Το Μουσείο Ελευσίνας, όπως μόλις προαναφέρθηκε, οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Και ενώ κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη μεγάλη του συμβολή για τη στέγαση, προστασία και ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων όλα αυτά τα χρόνια, νομίζω πως κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την επιτακτική πλέον ανάγκη για άμεση ανέγερση ενός νέου μουσείου, αντάξιου της σημασίας του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας, που θα πληροί τις μουσειολογικές απαιτήσεις του 21ου αιώνα. Σε ό,τι έχει να κάνει με το υπάρχον οικοδόμημα, είναι εμφανές ότι αντικατοπτρίζει τις μουσειακές αντιλήψεις και τις υλικοτεχνικές δυνατότητες του προηγούμενου αιώνα. Αλλά και πέραν τούτου, θεωρείται πολύ μικρό για να φιλοξενήσει τον μεγάλο αυτό αρχαιολογικό θησαυρό. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι ήδη το 1898, οκτώ μόλις χρόνια μετά την κατασκευή του, αρχαιολόγοι επισήμαιναν ότι «το Μουσείο υπερπληρώθη αρχαιοτήτων»! Πόσο μάλλον σήμερα, 120 χρόνια μετέπειτα, με την αρχαιολογική σκαπάνη να έχει προχωρήσει φέρνοντας στο φως και άλλα σημαντικότατα αρχαιολογικά ευρήματα.
Τι κάνει η πολιτεία
Το πέρασμα του χρόνου όμως δεν έφερε στην επιφάνεια μόνο νέα αρχαιολογικά ευρήματα. Εφερε ποσοτικές αλλά και ποιοτικές μεταβολές στη χρήση της γης καθώς: διπλασιάστηκε η περιοχή κατοικίας, πολλαπλασιάστηκε η περιοχή βιομηχανίας και άλλων επαγγελματικών δραστηριοτήτων, υποδιπλασιάστηκε η περιοχή της γεωργίας, επιχωματώθηκαν με μεταλλουργικές σκουριές και αδρανή υλικά περισσότερα από 1.000 στρέμματα θάλασσας, αλλάζοντας έτσι τη μορφολογία της ακτής. Και όλα αυτά δίχως καμία μελέτη. Ολα αυτά δίχως κανέναν σχεδιασμό και πρόγραμμα, με αποτέλεσμα να επικρατεί η εικόνα που έχουμε σήμερα όλοι στο μυαλό μας για την πόλη της Ελευσίνας.
Είναι αλήθεια ότι και η παρούσα αλλά και η προηγούμενη δημοτική αρχή καταβάλλουν προσπάθειες για την ανάδειξη της αρχαίας Ελευσίνας. Αλλά όλες αυτές οι προσπάθειες δεν μπορούν να αποδώσουν αν η πολιτεία, και πιο συγκεκριμένα η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, δεν επιδείξει το ανάλογο ενδιαφέρον για την ανάδειξη και προβολή του αρχαιολογικού πλούτου της πολιτείας αυτής. H άγνοια του ευρύτερου κοινού για την Ελευσίνα αποτυπώνεται με τον περιορισμένο αριθμό των ατόμων που επισκέπτονται τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο. Συγκεκριμένα κατά το 2002 οι επισκέπτες ανήλθαν σε λιγότερα από περίπου 20.000 άτομα, από τα οποία τα 10.000 ήταν με οργανωμένες μαθητικές επισκέψεις. Τα μεγέθη είναι κατά προσέγγιση. Διότι παρά τις προσπάθειές μου δεν κατόρθωσα να βρω τους ακριβείς αριθμούς.
Μείζον πρόβλημα η στέγαση των αρχαιοτήτων
Το πρώτο μέλημα μιας πολιτείας που θα λειτουργούσε σωστά θα ήταν να προχωρήσει στην ανέγερση ενός νέου, σύγχρονου μουσείου που να καλύπτει τις σημερινές ανάγκες αλλά και να στεγάζει και να αναδεικνύει τα πλούσια ευρήματα των τελευταίων αρχαιολογικών ερευνών στην Ελευσίνα. Το εγχείρημα δεν παρουσιάζει αξεπέραστες δυσκολίες. Διότι υπάρχουν οι προς τούτο χώροι. Αφού ο αρχαιολογικός χώρος συνορεύει με ανενεργά εργοστάσια τα οποία έχουν περιέλθει στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας. Θα πρέπει επιτέλους η Τράπεζα αυτή να αντιληφθεί την ευρύτερη αποστολή της. Και να μην περιορίζεται μόνο σε οικονομικές συναλλαγές. Θα πρέπει η Τράπεζα αυτή, η οποία άλλωστε φέρει τον βαρύ τίτλο «Εθνική», να συνειδητοποιήσει ότι στόχος πρέπει να είναι η αξιοποίηση της τεράστιας κτηματικής της περιουσίας προς το συμφέρον ολόκληρου του ελληνικού λαού. Και δεν μπορώ να αντιληφθώ γιατί η Εθνική Τράπεζα πρέπει να ζητάει από το Δημόσιο υπέρογκα ποσά για να μεταβιβάσει σε αυτό άχρηστα για αυτήν ακίνητα, τα οποία άλλωστε έχει αποκτήσει έναντι «πινακίου φακής», ενώ θα έπρεπε να αρκείται στις αντικειμενικές αξίες των ακινήτων όπως αυτές εκάστοτε προσδιορίζονται από το υπουργείο Οικονομικών.
Φευ, όμως, καθώς από πλευράς υπευθύνων, κυβέρνησης δηλαδή και ΥΠΠΟ, δυστυχώς ουδείς λόγος γίνεται, ουδείς σχεδιασμός υπάρχει και καμία πρωτοβουλία για την Ελευσίνα δεν έχει ληφθεί ωσάν το μέρος αυτό να μην έχει παρελθόν, να μην έχει ιστορία! Πλήρης αδιαφορία για έναν τόπο τόσο σημαντικό, οι γωνιές του οποίου φωνάζουν και καταμαρτυρούν για τη ζωή που πέρασε και οι αρμόδιοι του υπουργείου απαξιωτικά δεν αφουγκράζονται. Και ακόμη χειρότερα. Με πράξεις της η πολιτεία ενεργεί σε βάρος του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας. Συγκεκριμένα, σε ένα τελείως άσχετο νομοσχέδιο για την τουριστική εκπαίδευση (N. 3105 ΦΕΚ, τεύχος A’, αρ. φύλλου 29, 10 Φεβρουαρίου 2003) περιελήφθη διάταξη (άρθρο 41, παρ. 6) με την οποία επιτρέπεται η ανέγερση οχλουσών και μη βιομηχανικών εγκαταστάσεων σε επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο!!! Δυστυχώς αυτή είναι η αδήριτη πραγματικότητα. Μόνη φωτεινή ακτίνα αποτέλεσε η πρόσφατη εντυπωσιακή έκδοση με χορηγία του ομίλου εταιρειών I. Σ. Λάτση «Ελευσίνα – Ο αρχαιολογικός χώρος και το Μουσείο», η συγγραφεύς της οποίας Καλλιόπη Παπαγγελή κάλυψε με επιτυχημένο τρόπο όλα τα θέματα που σχετίζονται με την αρχαία Ελευσίνα. Οσοι σεβόμαστε και νιώθουμε περήφανοι για τον πολιτισμό που μας παραδόθηκε, διατηρούμε την ελπίδα να ξυπνήσει η Περσεφόνη του μεγάλου στιχουργού μας Νίκου Γκάτσου. H Περσεφόνη πρέπει να ξαναζήσει στην Ελευσίνα που πραγματικά της αξίζει και της πρέπει!
Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι βουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
