Σάμερχιλ

Το εναλλακτικό σχολείο Το πιο φιλελεύθερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Βρετανίας κινδυνεύει έπειτα από 78 χρόνια να κλείσει. Το βρετανικό υπουργείο Παιδείας είναι αποφασισμένο να του αφαιρέσει την άδεια λειτουργίας αν δεν αλλάξει ορισμένους κανονισμούς. Η διευθύντρια του Σάμερχιλ Zoe Readhead μιλάει στο «Βήμα»

«Το σχολείο μου δεν ήταν όπως τα υπόλοιπα. Εμαθα το γαλλικό φιλί στην ηλικία των 13 ετών από ένα αγόρι από τη Σουηδία, το οποίο ήρθε για το καλοκαιρινό τρίμηνο. Ημουν ευγνώμων για τη μύηση αυτή». Αυτά λέει η Angela Neustatter για το Σάμερχιλ, όπου ως παιδί πέρασε στη δεκαετία του ’50 τα καλύτερά της χρόνια. Και τι ιδιαίτερο έκανε, για παράδειγμα; «Κολυμπούσα γυμνή στην πισίνα του σχολείου μαζί με άλλα κορίτσια και αγόρια παρατηρώντας με ενθουσιασμό πώς μεταβάλλονταν τα σώματά μας χρόνο με τον χρόνο». Το 1994 μια έκθεση των επιθεωρητών του υπουργείου Παιδείας επικρίνει το Σάμερχιλ για ανάλογες δραστηριότητες, όπως και για το ότι οι τουαλέτες είναι κοινές για αγόρια και κορίτσια. Τότε τα χειρότερα θα αποφευχθούν για το αντισυμβατικό σχολείο. Από τα τέλη Μαΐου του 1999 όμως έχει αρχίσει αντίστροφη μέτρηση. Νέα ομάδα επιθεωρητών συνέταξε έκθεση-τελεσίγραφο. Αν σε έξι μήνες δεν αλλάξουν κάποια πράγματα, το σχολείο θα διαγραφεί από τη λίστα των ιδιωτικών σχολείων που λειτουργούν νόμιμα.

Η πέτρα του σκανδάλου

Η διευθύντρια του Σάμερχιλ Zoe Readhead εξηγεί προς «Το Βήμα» πώς έχει η κατάσταση: «Εχουμε ξεκινήσει μια νομική διαδικασία προσβολής της απόφασης. Υπολογίζουμε ότι θα διαρκέσει γύρω στους τρεις μήνες. Αν δικαιωθούμε, θα γίνουν διαπραγματεύσεις. Αν χάσουμε, θα προσφύγουμε στο Ανώτατο Δικαστήριο. Είναι μια πολυέξοδη διαδικασία και γι’ αυτό κάνουμε και μια εκστρατεία συγκέντρωσης χρημάτων. Αν χρειαστεί, θα οδηγήσουμε την υπόθεση ακόμη και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων».

Ποιο είναι όμως το επίμαχο ζήτημα; Οι επιθεωρητές του υπουργείου επικεντρώνουν τα πυρά τους στο γεγονός της προαιρετικής παρακολούθησης των μαθημάτων. Στην έκθεσή τους αναφέρουν: «Η αιτία όλων των ελαττωμάτων είναι η μη παρακολούθηση των μαθημάτων… Ορισμένοι μαθητές, για παράδειγμα, έχουν εγκαταλείψει εντελώς τα Μαθηματικά για δύο χρονιές». Καταλογίζουν στο διδακτικό προσωπικό ότι δεν έχει κάποιο βραχυπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο πλάνο για να αντιμετωπίσει τις συστηματικές απουσίες. «Κατά συνέπεια, για τη μεγάλη πλειονότητα των μαθητών το πρόγραμμα σπουδών τους είναι φτωχό, κατακερματισμένο και ακανόνιστο». Το γενικό συμπέρασμα; «Οι μαθητές αφέθηκαν να μπερδέψουν το αγαθό της προσωπικής ελευθερίας με την οκνηρία». Η Zoe Readhead θεωρεί ότι δεν υπάρχει περιθώριο συμβιβασμού. «Αυτά που απαιτούν είναι αδύνατον να τα κάνουμε, γιατί ουσιαστικά καταργούν τη φιλοσοφία πάνω στην οποία λειτουργεί το Σάμερχιλ. Είτε θα παραμείνει όπως είναι είτε θα κλείσει». Οι παρατηρήσεις του Α. S. Neill που αναφέρονται στα πρώτα βήματα του Σάμερχιλ εξηγούν τον λόγο: «Αρχίζω να συνειδητοποιώ την απόλυτη ελευθερία της εκπαιδευτικής μας αντίληψης. Βλέπω ξεκάθαρα ότι κάθε εξωτερικός καταναγκασμός είναι λανθασμένος, μόνο η εσωτερική προαίρεση έχει αξία. Αν η Μαίρη ή ο Ντέιβιντ θέλουν να τεμπελιάσουν, τότε αυτό είναι απαραίτητο για τις προσωπικότητές τους εκείνη τη στιγμή. Κάθε λεπτό ενός υγιούς παιδιού είναι ένα δημιουργικό λεπτό. Δεν έχει λόγο να περάσει τον χρόνο του χαζεύοντας. Αν πράγματι τεμπελιάζει, τότε σημαίνει ότι το έχει ανάγκη τη συγκεκριμένη στιγμή». Η 16χρονη Σούζαν είναι κατηγορηματική: «Στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν υποχρεωτικά μαθήματα οφείλεται το ότι ανακάλυψα το ενδιαφέρον μου να γίνω ηθοποιός. Το να έχεις τη δυνατότητα να συμμετάσχεις στα μαθήματα που πραγματικά σε ενδιαφέρουν σου δημιουργεί κίνητρα και σου ακονίζει το μυαλό».

Η ελευθερία επιλογής

Το θέμα έχει πάρει μεγάλη δημοσιότητα στη Βρετανία και υπάρχουν πολλοί υποστηρικτές του Σάμερχιλ. Εκπαιδευτικοί, βουλευτές, δημοσιογράφοι, γονείς. «Εχουμε δημοκρατία κι επομένως πρέπει να έχουμε ελευθερία επιλογής. Οι γονείς αλλά και γενικότερα οι πολίτες δεν θέλουν να τους υπαγορεύουν οι πολιτικοί τέτοιες επιλογές, ιδιαίτερα μάλιστα όταν είναι τόσο λανθασμένες!» λέει η Zoe Readhead. Θεωρεί ότι δεν είναι τυχαία η συγκυρία. «Η κυβέρνηση επιχειρεί να δημιουργήσει ένα εντατικό, πιεστικό σχολικό σύστημα. Το Σάμερχιλ με την ίδια του την ύπαρξη αποτελεί μια απειλή για αυτά τα σχέδια».

Υπάρχει ωστόσο και ο αντίλογος. «Πιστεύω ότι κάποιος θα έπρεπε να με είχε βοηθήσει ακαδημαϊκά. Δεν είναι υπερβολή να πω ότι ήμουν αναλφάβητος όταν έφυγα από εκεί και φυσικά αυτό ήταν σοβαρό μειονέκτημα, αν και έπειτα από μερικά χρόνια έμαθα μόνος μου να διαβάζω και να γράφω». Αυτά υποστηρίζει ο Freer Spreckley, ο οποίος ήταν μαθητής στο Σάμερχιλ. Σήμερα, στα 51 του χρόνια, έχει διευθυντική θέση σε ένα διεθνές κοινωφελές ίδρυμα και είναι ιδιοκτήτης γκαλερί. Η γυναίκα του, η Sally, ήταν δασκάλα στο Σάμερχιλ. Τα τρία παιδιά τους δεν τα έστειλαν στο ίδιο σχολείο. «Μπορούμε να τους μεταδώσουμε τις εμπειρίες μας, δεν χρειάζεται να πάνε και αυτά» λέει ο Spreckley.

Ποιο είναι το Σάμερχιλ

Ο Α. S. Neill γεννήθηκε στη Σκωτία το 1883. Ο πατέρας του ήταν γυμνασιάρχης. Σπούδασε Φιλολογία στο Εδιμβούργο. Το 1921 ιδρύει σε ένα προάστιο της Δρέσδης το Neue Schule (Νέο Σχολείο), το οποίο θα μεταφερθεί σύντομα στην Αυστρία και από το 1927 στην περιοχή Leiston της κομητείας του Suffolk της Αγγλίας. Το Σάμερχιλ, όπως είναι η ονομασία του από τότε, απορρίπτει τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά πρότυπα ως αυταρχικά. Δίνει προτεραιότητα στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού σε σχέση με την ακαδημαϊκή πρόοδο. Αντιμετωπίζει τους μαθητές ­ οι περισσότεροι από τους οποίους είναι οικότροφοι ­ ως πρόσωπα ικανά να εξουσιάζουν τη ζωή τους, χωρίς να καταπιέζονται από τους ενηλίκους. Ετσι, δεν στέλνονται έλεγχοι προόδου στους γονείς παρά μόνο αν ζητηθούν και υπό την προϋπόθεση να συμφωνούν οι μαθητές. Κατά τη διάρκεια της ημέρας τα παιδιά μπορούν να πάνε στα μαθήματα ή να παίξουν τένις, να κολυμπήσουν στην πισίνα κτλ. Ωστόσο υπάρχουν κανόνες και περιορισμοί. Για παράδειγμα, εν ώρα μαθήματος δεν επιτρέπεται να βλέπουν τηλεόραση. Επίσης υπάρχουν συγκεκριμένες ώρες για ύπνο. Οποιος τις παραβιάζει «τιμωρείται» με μισή ώρα κοινωφελούς εργασίας. Αποφάσεις για τα κοινά θέματα λαμβάνονται σε μια εβδομαδιαία συνάντηση. Σε αυτή μετέχουν έχοντας δικαίωμα ψήφου όλοι οι μαθητές και οι δάσκαλοι. Σε αυτήν ψηφίζονται όλοι οι «νόμοι» που αφορούν τη λειτουργία του σχολείου εκτός από ορισμένα ζητήματα, όπως είναι η πρόσληψη και η απόλυση των καθηγητών. Συνήθως προεδρεύει κάποιο από τα μεγαλύτερα παιδιά. Το σχολικό έτος που πέρασε υπήρχαν 61 μαθητές ηλικίας από 10 ως 16 ετών. Από αυτούς μόνο 18 είναι από τη Βρετανία. Οι υπόλοιποι είναι από διάφορες χώρες, μεταξύ των οποίων 14 από τη Γερμανία και 13 από την Ιαπωνία. Τα δίδακτρα είναι περίπου 3.200.000 δρχ. τον χρόνο για κάθε οικότροφο.