ήρωες

Οι τραγικοί

Είναι κυρίως γνωστός ως «αποστάτης» ή «παραβάτης» ­ δύο χαρακτηρισμοί με τους οποίους τον στιγμάτισε μετά θάνατον η επίσημη Εκκλησία, αμαυρώνοντας κατά αυτό τον τρόπο το όνομα ενός από τους πιο αυθεντικούς και παθιασμένους οραματιστές της Ιστορίας (χαρακτηρισμοί ούτως ή άλλως αυθαίρετοι, εφόσον ο Ιουλιανός δεν ασπάστηκε ποτέ τον χριστιανισμό). Βαθιά διαποτισμένος από γνώση, σεβασμό και θαυμασμό για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, πίστευε, επηρεασμένος από τους νεοπλατωνικούς, στο δικαίωμα της ατομικά λαξευμένης πορείας προς την αλήθεια. Πίστευε στο δικαίωμα του ανθρώπου να ερευνά και να αμφισβητεί, και φοβόταν ότι το δικαίωμα αυτό κινδύνευε να χαθεί με την επικράτηση μιας θρησκείας που χαρακτήριζε κάθε αμφισβητία αιρετικό. Κατάργησε τον χριστιανισμό από επίσημη θρησκεία του κράτους και επανέφερε τη λατρεία των αρχαίων θεών, κηρύττοντας συγχρόνως ανεξιθρησκεία. Σε μια περίοδο κατά την οποία ο Ελληνισμός έχανε συνεχώς έδαφος ύστερα από την καθιέρωση του χριστιανισμού, ο Ιουλιανός έκανε μια ύστατη, ηρωική προσπάθεια για να αναστρέψει τη ροή της Ιστορίας και να εξασφαλίσει τη διαιώνιση των αρχαιοελληνικών αξιών. Ο φιλόσοφος-αυτοκράτορας, όπως αποκαλείται, ζούσε ασκητικά, μελετούσε και έγραφε αδιάκοπα. Σκοτώθηκε σε εκστρατεία κατά των Περσών, προτού προλάβει να ολοκληρώσει το έργο του. Λέγεται ότι ενώ ψυχορραγούσε πληγωμένος από ακόντιο συζητούσε για υψηλά φιλοσοφικά ζητήματα με τους συμβούλους του. Καθώς ξημέρωνε ο Ιουλιανός ζήτησε να τον ανασηκώσουν για να χαιρετίσει τις πρώτες ακτίνες του θεού Ηλιου και να χαθεί μέσα σε αυτές.


ΒΣΕΒΟΛΟΝΤ ΜΕΓΕΡΧΟΛΝΤ 1874-1940 Ρώσος σκηνοθέτης θεάτρου

Το θέατρο ήταν για εκείνον πάνω από όλα ένα θέαμα που όφειλε να κάνει το παν για να τονίσει την επιτήδευση και τη θεατρικότητά του ­ δεν είναι τυχαίο που ο Μέγερχολντ εμπνεύστηκε σε μεγάλο βαθμό από το τσίρκο και τους ακροβάτες. Επικρίθηκε για άκρατο φορμαλισμό, παρ’ όλα αυτά οι πρωτοποριακές παραστάσεις του δεν έπαψαν να προκαλούν έντονες συζητήσεις και προβληματισμό. Την εποχή όμως του Στάλιν, από το 1928 ως το 1953, οι πειραματισμοί στον χώρο της τέχνης απαγορεύτηκαν. Οι δυνατοί φίλοι του Μέγερχολντ στο κόμμα ολοένα λιγόστευαν. Ανάμεσα στο 1932 και στο 1934 δεχόταν συνεχώς επικρίσεις για την «εχθρική στάση του απέναντι στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό». Παρ’ όλο που συνέχισε να ανεβάζει παραστάσεις, το θέατρό του άρχισε να παρακμάζει, καθώς οι ηθοποιοί του αποχωρούσαν ένας ένας ως αντίδραση στον αυταρχισμό του. Προσπάθησε σκληρά να αντισταθεί στις απαιτήσεις του κόμματος για «έργα ιδεολογικού περιεχομένου». Τελικά, μέσα σε ένα κλίμα που αντιμετώπιζε τον πειραματισμό στις τέχνες ως μια μορφή παρακμής, καταγγέλθηκε ως εχθρός του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και πολιτικά επικίνδυνος. Το 1938 έκλεισαν το θέατρό του και ο ίδιος βρέθηκε άνεργος, με το στίγμα του εχθρού του κράτους. Μόνο ο Στανισλάβσκι είχε το θάρρος να του προτείνει δουλειά βοηθού στο θέατρο «Οπερα». Οταν την ίδια χρονιά πέθανε ο Στανισλάβσκι, ο Μέγερχολντ ανέλαβε τη διοίκηση. Τον Ιούνιο του 1939 παρευρέθη σε ένα συνέδριο σκηνοθετών οργανωμένο από το κόμμα ως δημόσια επίδειξη υποταγής. Λέγεται ότι ο Μέγερχολντ ήταν παρών και έδωσε έναν παθιασμένο λόγο: δήλωσε ότι αυτά που συνέβαιναν δεν είχαν καμία σχέση με την τέχνη, υπερασπίστηκε το δικαίωμα του δημιουργού και κατήγγειλε την ισοπεδωτική ομοιομορφία που το καθεστώς προσπαθούσε να επιβάλει στους καλλιτέχνες. Τρεις ημέρες αργότερα συνελήφθη και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία. Λίγο μετά η σύζυγός του, η ηθοποιός Ζινάιντα Ράικχ, βρέθηκε δολοφονημένη, με τον λαιμό κομμένο, το πρόσωπο παραμορφωμένο και μαχαιριές σε όλο το σώμα. Δεν έγινε ποτέ γνωστό αν ο Μέγερχολντ αυτοκτόνησε ή πέθανε στην εξορία.


ΦΡΑΝΣΙΣ ΦΑΡΜΕΡ 1913-1970 Αμερικανίδα ηθοποιός

Ο Χάουαρντ Χοκς υποστήριζε ότι η Φάρμερ είχε περισσότερο ταλέντο από κάθε άλλο ηθοποιό με τον οποίο είχε συνεργαστεί. Εντυπωσιακή ξανθιά, με υπέροχη βραχνή φωνή, η Φράνσις υπήρξε πράγματι για σύντομο χρονικό διάστημα, από το 1936 ως το 1941, το νέο, πολλά υποσχόμενο αστέρι της Paramount. Η έντονη, ασυμβίβαστη προσωπικότητά της, καθώς και η σχέση της με τον συγγραφέα Κλίφορντ Οντέτς και την αριστερή διανόηση της εποχής την έφεραν σε σύγκρουση με το κατεστημένο του Χόλιγουντ, το οποίο εκείνη δεν πήρε ποτέ στα σοβαρά. Το στούντιο την παρακαλούσε να υιοθετήσει τη σημειολογία των σταρ ­ γούνες και λιμουζίνες ­, εκείνη όμως αρνούνταν συστηματικά να δώσει συνεντεύξεις, κυκλοφορούσε με μια σακαράκα και μάζευε χρήματα για την ενίσχυση της αντιφρανκικής παράταξης στον ισπανικό εμφύλιο. Η αδυναμία της να ενστερνιστεί τα επιβαλλόμενα πρότυπα συμπεριφοράς την οδήγησε αρχικά στην κατανάλωση οινοπνευματωδών και τελικά σε ψυχιατρικό άσυλο (για τον εγκλεισμό της έδωσε έγκριση η ίδια η μητέρα της). Εκεί, σε διάστημα επτά ετών, υποβλήθηκε σε πάμπολλες «θεραπείες» με ηλεκτροσόκ και ψυχοφάρμακα. Στο πλαίσιο των θεραπειών αυτών υπέστη τελικά λοβοτομή. Βγήκε το 1950 και έζησε σε σχετική απομόνωση κάνοντας κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες να επιστρέψει στα κινηματογραφικά πλατό.


ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ 1898-1936 Ισπανός θεατρικός συγγραφέας και ποιητής

«Δεν ζει μόνο με ψωμί ο άνθρωπος. Εγώ, αν πεινούσα και ζητιάνευα στον δρόμο, δεν θα ζητούσα ψωμί· θα ζητούσα μισό ψωμί και ένα βιβλίο. Και από τη θέση αυτή εκφράζω την έντονη αντίθεσή μου απέναντι σ’ αυτούς που μιλούν μόνο για οικονομικές διεκδικήσεις, χωρίς να θυμούνται ποτέ τις πολιτιστικές διεκδικήσεις, για τις οποίες ακριβώς φωνάζουν οι λαοί. Καλά είναι να τρώνε όλοι οι άνθρωποι, αλλά και να γνωρίζουν όλοι οι άνθρωποι». Αν και το θέατρο του Λόρκα δεν είναι πολιτικό με την έννοια που συνήθως αποδίδουμε στον όρο, ο ισπανός συγγραφέας πίστευε ακράδαντα στην κοινωνική διάσταση αυτής της μορφής τέχνης: «Το θέατρο είναι ένα από τα πιο εκφραστικά και πιο χρήσιμα οχήματα για την επιμόρφωση του λαού μιας χώρας, καθώς και το βαρόμετρο που μετράει το μεγαλείο ή την παρακμή της χώρας αυτής». Πίστευε ακράδαντα ότι τα μέλη της εργατικής τάξης αλλά και οι χωρικοί της Ισπανίας μπορούν να εξυψωθούν πνευματικά μέσα από το θέατρο, αν αυτό παρουσιάζεται με φαντασία, σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Για την υλοποίηση της πεποίθησης αυτής ίδρυσε μια περιοδεύουσα θεατρική ομάδα, τη «La Barraca» («Το Καραβάνι»), που όργωνε τις επαρχιακές πόλεις αλλά και τα απομονωμένα χωριά, δίνοντας δωρεάν υπαίθριες παραστάσεις έργων από το κλασικό ισπανικό ρεπερτόριο (Λόπε ντε Βέγκα, Θερβάντες, Καλντερόν, Τίρσο ντε Μολίνα). Τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του ο Λόρκα ήταν ένας από τους εξέχοντες ισπανούς καλλιτέχνες και ανθρώπους του πνεύματος που πήραν δημόσια θέση ενάντια στην παγκόσμια άνοδο του φασισμού και στους εγχώριους υποστηρικτές του. Η ταύτισή του με την Αριστερά ήταν σαφής ­ μια ταύτιση που έμελλε να αποδειχθεί επικίνδυνη για τον συγγραφέα αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον Φράνκο το 1936. Είναι αναμφισβήτητο ότι ο Λόρκα, στα μάτια της νέας εξουσίας, εθεωρείτο μία από τις πιο δημοφιλείς προσωπικότητες της «εχθρικής» πλευράς, που έπρεπε να εξοντωθεί. Οι ακριβείς συνθήκες του τραγικού θανάτου του δεν είναι γνωστές. Παρ’ όλο που ο Λόρκα συναισθάνθηκε τελικά τον κίνδυνο και αναζήτησε καταφύγιο σε σπίτι φιλικά προσκείμενο προς το νέο καθεστώς, γρήγορα τα ίχνη του εντοπίστηκαν. Συνελήφθη από τις Μαύρες Ταξιαρχίες και εκτελέστηκε κοντά σε ένα φαράγγι, στις 19 Αυγούστου 1936. Θάφτηκε πιθανότατα σε μαζικό τάφο.


ΑΡΘΟΥΡΟΣ ΡΕΜΠΟ 1854-1891 Γάλλος ποιητής

Η ειρωνεία είναι σχεδόν τραγική: ο άνθρωπος που έχει προκαλέσει περισσότερο θαυμασμό και λατρεία από κάθε άλλον σύγχρονο ποιητή εγκατέλειψε την ποίηση προτού κλείσει τα 20. Παρ’ όλο που οι υπέροχοι στίχοι του θα αρκούσαν από μόνοι τους για να εμπνεύσουν φανατικά συναισθήματα, φαίνεται ότι η ζωή του έχει ασκήσει εξίσου μεγάλη έλξη με το έργο του. Γράφοντας πυρετωδώς από τα 15 ως τα 20, αποφάσισε, όπως φανερώνουν τα γράμματά του, να εγκαταλείψει το γράψιμο για χάρη της δράσης, της «αληθινής ζωής» («la vraie vie»). Ταξίδεψε σε διάφορες χώρες, καταπιάστηκε με ποικίλα επαγγέλματα (πωλητής καφέ, έμπορος όπλων) και συνδέθηκε ερωτικά με άνδρες και γυναίκες (περισσότερο έντονη από όλες υπήρξε η σχέση του με τον Βερλέν), πάντοτε «ζητώντας από τη ζωή περισσότερα από όσα εκείνη μπορούσε να προσφέρει». Η δίψα του ήταν τόσο υπέρμετρη για τα ανθρώπινα δεδομένα ώστε το αίσθημα του ανικανοποίητου και της υπαρξιακής ανίας τον συνόδευε σε όλες τις περιπλανήσεις του: «Πλήττω πολύ, πάντοτε: δεν έχω γνωρίσει ποτέ κανέναν που να πλήττει τόσο όσο εγώ» και «… ευτυχώς που αυτή η ζωή είναι η μοναδική, και αυτό είναι προφανές εφόσον δεν μπορώ να φανταστώ μια άλλη ζωή με μεγαλύτερη πλήξη από την τωρινή!». Πέθανε από καρκίνο σε ηλικία 37 ετών.


ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ 1788-1824 Αγγλος ποιητής και συγγραφέας

Αν οι φοιτητές και οι λάτρεις της ποίησης τείνουν σήμερα να ταυτίζουν το κίνημα του αγγλικού ρομαντισμού πρωτίστως με τον Γουόρντζγουορθ, τον Κόλριτζ, τον Σέλεϊ και τον Κιτς, δεν συνέβαινε το ίδιο με τους συγχρόνους τους. Στα μάτια των Ευρωπαίων του 19ου αιώνα ο λόρδος Βύρωνας δεν ήταν μόνο ο δημιουργός του πρότυπου ρομαντικού ήρωα αλλά και η ένδοξη ενσάρκωσή του. Ο βυρωνικός ήρωας («Byronic hero») μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές στα έργα του συγγραφέα, πάντοτε όμως διαγράφεται ως μια περιθωριακή και περιπλανώμενη μορφή. Φλογερός, μελαγχολικός και βασανισμένος από ενοχές που συνήθως τον οδηγούν στην καταστροφή, αψηφά τις κοινωνικές συμβάσεις και ενεργεί πάντοτε σύμφωνα με τις προσταγές του δικού του ηθικού κώδικα, ερχόμενος συχνά σε αντιπαράθεση με ανθρώπινες και υπεράνθρωπες δυνάμεις. Ο Μπέρτραντ Ράσελ στο βιβλίο του «Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας» αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στον λόρδο Βύρωνα ­ επειδή ο «βυρωνισμός», αυτή η στάση «τιτάνιας επιβολής τού εγώ σε κοσμική κλίμακα», καθιέρωσε μια προοπτική και έναν τρόπο θέασης του κόσμου που διαπότισε τη φιλοσοφική σκέψη του τέλους του 19ου αιώνα και επηρέασε τη θεωρία του Υπερανθρώπου του Νίτσε ­ του ήρωα που στέκεται έξω και πάνω από τα κοινώς αποδεκτά κριτήρια «καλού» και «κακού». Ο ίδιος ο Βύρωνας ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό μια τέτοια πορεία. Συνδέθηκε ερωτικά με την ετεροθαλή αδελφή του, γεγονός που σκανδάλισε την αγγλική κοινωνία. Χάνοντας την υποστήριξη όλων σχεδόν των φίλων του, αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα το 1816. Ταξίδεψε σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ζώντας έντονα και συνάπτοντας υπεράριθμες σχέσεις. Εγραφε ασταμάτητα ώσπου αποφάσισε να στραφεί στα όπλα. Ενθερμος φιλέλλην, εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι προκειμένου να συνδράμει τους Ελληνες στον αγώνα τους κατά των Τούρκων. Εζησε με σπαρτιατική λιτότητα, εκπαιδεύοντας στρατεύματα που ο ίδιος είχε επιχορηγήσει και προσπαθώντας επί ματαίω να υπερβεί τις συνθήκες χάους, δολοπλοκίας και ανικανότητας που επικρατούσαν στον ελληνικό στρατό. Εξαντλημένος υπέκυψε την επομένη των 36ων γενεθλίων του.


ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ 1854-1900 Αγγλος συγγραφέας

«Η πρώτη μου συνάντηση με τον Οσκαρ Γουάιλντ ήταν μια έκπληξη. Ποτέ πριν δεν είχα ακούσει άνθρωπο να μιλάει με τέλειες προτάσεις, που έμοιαζαν δουλεμένες με κόπο κατά τη διάρκεια της νύχτας και όμως αυθόρμητες». Ετσι περιέγραφε ο Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς τη νεανική ανάμνησή του από τον Οσκαρ Γουάιλντ. Η επιτηδευμένη πρόκληση ήταν πράγματι η επιτομή της στάσης που υιοθέτησε ο Γουάιλντ τόσο απέναντι στην τέχνη όσο και απέναντι στη ζωή. Πίστευε ακράδαντα ότι η ίδια η ζωή όφειλε να είναι το ύψιστο έργο τέχνης ενός ανθρώπου και είναι από τους ελάχιστους που το κατάφεραν με απαράμιλλο στυλ και αδιάρρηκτη συνέπεια. Η στάση του αυτή ­ την οποία εξέφρασε κατ’ εξοχήν στο μυθιστόρημά του «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» ­ τον οδήγησε από νωρίς σε σύγκρουση με τον συντηρητισμό της βικτοριανής βρετανικής κοινωνίας, η οποία, παρά το δέος που αισθανόταν για το άτομό του, δεν του συγχώρησε ποτέ την αγέρωχη υπεροψία του προς τις συμβάσεις της και τον οδήγησε τελικά στη φυλακή. Αφορμή στάθηκε η πολύχρονη ερωτική σχέση που διατηρούσε ο Γουάιλντ με τον νεαρότερό του λόρδο Αλφρεντ Ντάγκλας. Ο Γουάιλντ κατηγορήθηκε για «άσεμνες ερωτικές πράξεις» και πέρασε από τρεις δίκες προτού καταδικασθεί τελικά σε φυλάκιση. Η δυνατότητα να δραπετεύσει από τη χώρα προτού συμβεί το μοιραίο τού δόθηκε πάμπολλες φορές. Εκείνος όμως δεν το επιχείρησε ποτέ. Υπέμεινε μέχρι τέλους την οδυνηρή διαδικασία, ερωτευμένος με το τραγικό και αποφασισμένος να θυσιαστεί για την εποχή του. Οταν μάλιστα ερωτήθηκε από τον κατήγορο ποιος είναι αυτή «η αγάπη που δεν τολμά να προφέρει το όνομά της» (φράση που ο ίδιος ο συγγραφέας είχε χρησιμοποιήσει σε μια επιστολή του προς τον Ντάγκλας), ο Γουάιλντ απάντησε: «Είναι αυτή η βαθιά, πνευματική στοργή που είναι τόσο αγνή όσο και τέλεια. Καθορίζει και διαπνέει μεγάλα έργα τέχνης, όπως εκείνα του Σαίξπηρ και του Μιχαήλ Αγγέλου, και τα δύο αυτά γράμματά μου, όπως τα βλέπετε. Είναι σε αυτό τον αιώνα παρεξηγημένη, τόσο παρεξηγημένη ώστε θα μπορούσε να περιγραφεί ως «η αγάπη που δεν τολμά να προφέρει το όνομά της», και για χάρη αυτής βρίσκομαι εδώ τώρα. Είναι όμορφη, είναι φίνα, είναι η ευγενικότερη μορφή αγάπης. Είναι πνευματικής φύσεως και εμφανίζεται επανειλημμένα ανάμεσα σε έναν μεγαλύτερο και σε έναν νεότερο άνδρα, όταν ο μεγαλύτερος έχει πνεύμα και ο νεότερος έχει όλη τη χαρά, την ελπίδα και τη λάμψη της ζωής μπροστά του. Οτι θα έπρεπε να είναι έτσι ο κόσμος δεν το καταλαβαίνει ­ την κοροϊδεύει και ενίοτε διαπομπεύει κάποιον γι’ αυτήν». Πέθανε τριάμισι χρόνια αφότου βγήκε από τη φυλακή, εγκαταλειμμένος από τους περισσότερους φίλους και συγγενείς.