Ανθρωποι και ανάπτυξη

Λόης Λαμπριανίδης, Θανάσης Καλογερέσης, Γρηγόρης Καυκαλάς (επιμέλεια)
Χωρική ανάπτυξη και ανθρώπινο δυναμικό –
Νέες θεωρητικές προσεγγίσεις και η εφαρμογή τους στην Ελλάδα
Εκδόσεις Κριτική, 2016,
σελ. 523, τιμή 34 ευρώ

Από την αρχή της κρίσης στην Ελλάδα, η συντριπτική πλειονότητα των αναλύσεων επικεντρώνεται στη σημασία των μακροοικονομικών μηχανισμών που οδήγησαν στην κρίση και σήμερα εμποδίζουν την ανάπτυξη, όπως στο ύψος δημόσιου χρέους που δημιουργήθηκε από τη συσσώρευση δημοσιονομικών ελλειμμάτων και αποκαλύφθηκε οδυνηρά λόγω της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, στη μεγάλη αύξηση της συμμετοχής της κατανάλωσης στη διαμόρφωση του ελληνικού ΑΕΠ, στη μείωση της αποταμίευσης και της επένδυσης και στην, άμεσα σχετιζόμενη με αυτή την εξέλιξη, απώλεια διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής παραγωγής, με αποτέλεσμα την υπερβολική διόγκωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και συνεπώς την ανάγκη υψηλού εξωτερικού δανεισμού κ.ά.

Το βιβλίο με τίτλο Χωρική ανάπτυξη και ανθρώπινο δυναμικό –Νέες θεωρητικές προσεγγίσεις και η εφαρμογή τους στην Ελλάδα αποτελεί μία από τις λίγες προσπάθειες διερεύνησης του ρόλου διαφορετικών μηχανισμών στην αναπτυξιακή διαδικασία. Συγκεκριμένα, η πλειονότητα των άρθρων του βιβλίου εστιάζει στον ρόλο του ανθρώπινου δυναμικού και των ανθρώπινων δεξιοτήτων στην ανάπτυξη σε όλες τις γεωγραφικές κλίμακες, από την τοπική μέχρι την παγκόσμια. Ταυτόχρονα μας εισάγει στην ιδιαίτερα έντονη συζήτηση, που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, σχετικά με το περιεχόμενο, τους τρόπους μέτρησης της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και τους παράγοντες που την επηρεάζουν.

Το βιβλίο συμβάλλει στη σχετική συζήτηση σε μια περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη για τη χώρα μας συνθέτοντας τα επιστημονικά πεδία της χωρικής ανάπτυξης και εστιάζοντας στη σημασία του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού ως βασικής συνιστώσας της αναπτυξιακής δυναμικής και της διαφοροποίησης των περιοχών. Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο στοχεύει στη διερεύνηση της καταλληλότητας των προσεγγίσεων που θεωρούν το ανθρώπινο δυναμικό και τις ανθρώπινες δεξιότητες τους σημαντικότερους παράγοντες για την κατανόηση των φαινομένων της χωρικής ανάπτυξης και των χωρικών ανισοτήτων.

Η ερμηνευτική δυναμική των νέων προσεγγίσεων, σε αντίστιξη με τις συμβατικές προσεγγίσεις των θεωριών οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης, αποτελεί κομβικό σημείο της ανάλυσης του βιβλίου. Οι νέες αυτές προσεγγίσεις διαρθρώνονται εντός του βασικού πλαισίου, το οποίο θεμελιώθηκε από τον Amartya Sen και τη Martha Nussbaum. Οι βασικοί πυλώνες ανάλυσης είναι οι έννοιες της «ουσιαστικής ελευθερίας» και η ανάδειξη του τελικού σκοπού, σε αντιδιαστολή με τις έννοιες της ωφελιμότητας, της προσήλωσης στον τρόπο υλοποίησης του τελικού σκοπού (π.χ. εισόδημα), της παραγωγικότητας ή της ανταγωνιστικότητας. Το όλο εγχείρημα στηρίζεται σε μια αρχική αξιακή επιλογή που ανταποκρίνεται στην πειθαρχία του επιστημονικού ελέγχου και της λογικής των επιχειρημάτων.

Οι νέες αυτές προσεγγίσεις εφαρμόζονται στην ελληνική πραγματικότητα η οποία τα τελευταία χρόνια δοκιμάζεται από τις επιπτώσεις της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης. Η ελληνική κρίση αποτελεί μια ενδεδειγμένη περίπτωση ανάλυσης, τόσο από οικονομικής όσο και από κοινωνικής απόψεως, επειδή διαπιστώνεται διαχρονική αδυναμία αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού (κύματα μαζικής φτώχειας, ανεργίας, εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης), πράγμα που σε πολύ μεγάλο βαθμό οφείλεται στα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας αλλά και σε ευρύτερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις και συγκυρίες.

Επιπλέον, τα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα, παρατηρείται διπλή απώλεια εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Τόσο για το σύνολο της ελληνικής οικονομίας, λόγω της εξωτερικής μετανάστευσης, όσο και για την πλειονότητα των ελληνικών περιοχών, λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης του δυναμικού αυτού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως την Αθήνα. Η απώλεια αυτή εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού υπονομεύει τις αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο και τα αποτελέσματα αυτά αποτυπώνονται τόσο στην αρνητική εξέλιξη του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης όσο και στη συνολική αρνητική αναπτυξιακή δυναμική.

Τελικά, η προστιθέμενη αξία του βιβλίου, στην κρίσιμη όσο και επίκαιρη επιστημονική και πολιτική συζήτηση, εντοπίζεται στην ανάλυση των θεωρητικών προσεγγίσεων με επίκεντρο τη σημασία του ανθρώπινου δυναμικού στη χωρική ανάπτυξη και τις περιφερειακές ανισότητες και στην έμφαση που πρέπει να αποδίδεται στον ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα κατά τη χάραξη και την εφαρμογή αναπτυξιακών πολιτικών. Ο κεντρικός αυτός άξονας της ευρύτερης θεωρητικής ανάλυσης εμπλουτίζεται με εμπειρικές αναλύσεις των χωρικών ανισοτήτων, αλλά και με περισσότερο εξειδικευμένες μελέτες σχετικές με τον ρόλο του ανθρώπινου δυναμικού σε χωρικά προσδιορισμένες περιπτώσεις τομέων, κλάδων, επιχειρήσεων και περιοχών.