Το πορτρέτο του Καστοριάδη

Francois Dosse
Καστοριάδης. Μια ζωή
Μετάφραση Ανδρέας Παππάς.
Εκδόσεις Πόλις, 2015, σελ. 616, τιμή 22 ευρώ

Αν αναρωτιέται κανείς πώς ο Κορνήλιος Καστοριάδης έχασε όχι μόνο τα μαλλιά του αλλά και όλη την τριχοφυΐα του, την απάντηση θα τη βρει στην ογκώδη βιογραφία του από τον Φρανσουά Ντος, καθηγητή της Ιστορίας των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο Paris XII-Creteil. Δεν θα βρει όμως μόνο παρόμοιες λεπτομέρειες που σχετίζονται με έναν από τους εμβληματικότερους διανοουμένους που έγραψαν στη γαλλική γλώσσα τον αιώνα που μας πέρασε. Αλλά η λεπτομέρεια είναι ενδεικτική της πληρότητας που χαρακτηρίζει τη βιογραφία του Ντος, που μας προσφέρει το ολοκληρωμένο πορτρέτο του Καστοριάδη παρακολουθώντας τη ζωή του. Από το πώς έφτασε στη Γαλλία με τους υποτρόφους του Ματαρόα, πώς συνδέθηκε με το τροτσκιστικό κίνημα, πώς ίδρυσε το ιστορικό περιοδικό Σοσιαλισμός και βαρβαρότητα, πώς σε δύσκολους καιρούς άσκησε σκληρή κριτική στο σοβιετικό σύστημα, πώς μελέτησε την αθηναϊκή κοινωνία του 5ου αιώνα και αξιοποίησε τα διδάγματά της στην ανάλυση και στην κριτική του σύγχρονου κόσμου και πώς το έργο και η παρουσία του στον στίβο των ιδεών οδήγησαν στην ανάδυση της αντιαυταρχικής Αριστεράς.

Δεν υπάρχει σοβαρή κοινωνιολογική ανάλυση του σύγχρονου κόσμου χωρίς να παραπέμπει στο κλασικό πλέον βιβλίο του Καστοριάδη Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας (1975). Ο Μάης του ’68 τις δικές του απόψεις απηχούσε. Και το εύρος των ενδιαφερόντων του ήταν τεράστιο: από την κοινωνιολογία και την πολιτική κριτική ως την Ιστορία και την ψυχανάλυση. Η ανθρώπινη πλευρά του έχει επίσης ενδιαφέρον, όπως και οι διάφορες περιπέτειές του. Στη βιογραφία αυτή όμως έχουμε κυρίως την ανάλυση της σκέψης του κορυφαίου στοχαστή που παραμένει και σήμερα επίκαιρος. Είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο για μία από τις μεγάλες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής σκέψης που σημαδεύει και μια ολόκληρη εποχή.

Ενα παιδί αντιμέτωπο με τον ναζισμό

Γιόαχιμ Φεστ
Οχι εγώ. Ο ναζισμός μέσα από τα μάτια ενός παιδιού
Μετάφραση Αλεξάνδρα Παύλου.
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2015, σελ. 400, τιμή 16,60 ευρώ

Το αυτοβιογραφικό χρονικό Οχι εγώ του Γιόαχιμ Φεστ, διακεκριμένου ιστορικού, δημοσιογράφου, κριτικού και συνεκδότη της σοβαρής συντηρητικής εφημερίδας Frankfurter Allgemeine Zeitung, εκδόθηκε στη Γερμανία το 2006, λίγο πριν από τον θάνατο του συγγραφέα. Είναι ένα βιβλίο μελαγχολικό, χωρίς να του λείπει το χιούμορ, που εξιστορεί την ενηλικίωση του συγγραφέα κατά τη ναζιστική εποχή. Ο πατέρας του Φεστ ήταν εναντίον του χιτλερικού καθεστώτος, με συνέπεια να χάσει τη δουλειά του και η άλλοτε ευκατάστατη οικογένειά του να αντιμετωπίζει μεγάλες οικονομικές δυσκολίες και βεβαίως ψυχολογικό πόλεμο που έφθανε στα όρια του κοινωνικού αποκλεισμού. Εκείνοι οι αφοσιωμένοι καθολικοί, που ανήκαν στην παλιά πρωσική παράδοση και υπήρξαν ένθερμοι υποστηρικτές της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, δεν επρόκειτο να καμφθούν ωστόσο. Ούτε κι ο ίδιος ο συγγραφέας που βρισκόταν στην αρχή της εφηβείας.

Η αφήγηση του Φεστ είναι ήρεμη και ο τόνος συγκρατημένος. Ναι, ήταν άγρια η ναζιστική εποχή. Αλλά σε τέτοιες εποχές κρίνονται οι άνθρωποι – και κυρίως εκείνοι που αργότερα παριστάνουν τους κριτές. Και τούτο είναι το ηθικό περιεχόμενο αυτού του εξαιρετικά ενδιαφέροντος βιβλίου.

Βίκτωρ Ουγκώ
Υμνος στην Ενωμένη Ευρώπη.
Εργα και λόγοι από την εξορία
Εκδόσεις Ποικίλη Στοά, 2015,
σελ. 105, τιμή 7,50 ευρώ

Οι μεγάλοι συγγραφείς κατά το παρελθόν εμπνέονταν από τις μεγάλες ιδέες. Τον 19ο αιώνα ο Βίκτωρ Ουγκώ απευθύνεται στους προγραμμένους γάλλους συμπατριώτες του στη Μεγάλη Βρετανία και με πάθος καταγγέλλει την Ευρώπη των βασιλιάδων και των πολέμων και οραματίζεται μια Ενωμένη Ευρώπη χωρίς σύνορα, χωρίς δασμούς, με κοινό νόμισμα, μεταλλικό και χάρτινο, μια ελεύθερη Ευρώπη των λαών, της αλληλεγγύης και της αδελφοσύνης, που θα βασίζεται στην ελευθερία της εργασίας, στον αλληλοσεβασμό και στη δημοκρατία. Εκατόν πενήντα και πλέον χρόνια αργότερα ακούγεται προφητικός.

Μαρία Πιερράκου
Η «πληκτρού» του Λακάν
Μετάφραση Γιώργος Καράμπελας.
Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2015,
σελ. 82, τιμή 12 ευρώ

Η ψυχαναλύτρια Μαρία Πιερράκου είχε το «προνόμιο» και την «κατάρα» να εργαστεί επί 12 χρόνια ως στενοτυπίστρια του Λακάν. «Πληκτρού», όπως δηλώνει ο τίτλος του βιβλίου της. Σε αυτά τα 12 χρόνια ο αλαζών μετρ τής απηύθυνε μόνο μία φορά τον λόγο. Στα σεμινάριά του συνέρρεε πλήθος θαυμαστών – αλλά και η αφρόκρεμα των διανοουμένων της εποχής, που είχαν ξελογιαστεί από τον «Φρόιντ της Γαλλίας». Η Πιερράκου δεν αποδομεί τον Λακάν αλλά τον αντιμετωπίζει κριτικά, και ως άνθρωπο και ως ψυχαναλυτή. Με εύλογη οργή αλλά και αίσθημα δικαιοσύνης.

Σταύρος Ζουμπουλάκης
Υπό το φως του μυθιστορήματος
Εκδόσεις Πόλις, 2015, σελ. 213, τιμή 14 ευρώ

Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης είναι ικανότατος δοκιμιογράφος και στο βιβλίο αυτό ασχολείται με κάποιους σημαντικούς ξένους πεζογράφους (τη Φλάνερι Ο’ Κόνορ, τον Γκράχαμ Γκριν, τον Γιόζεφ Ροτ και άλλους) ξεδιπλώνοντας και τις αναλυτικές και τις συνθετικές του αρετές. Ο τόμος περιλαμβάνει επίσης ένα εξαίρετο κείμενο για τα 400 χρόνια του Δον Κιχώτη και μια αναλυτική προσέγγιση στο δοκίμιο περί έρωτος και ερωτισμού του Οκτάβιο Πας. Αν σας ενδιαφέρει ο Μισέλ Ουελμπέκ, τα δύο δοκίμια που του αφιερώνει ο Ζουμπουλάκης είναι η καλύτερη εισαγωγή στο έργο του.

Μπαρμπαρά Κασέν
Η νοσταλγία.
Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του;
Μετάφραση Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου.
Εκδόσεις Μελάνι, 2015, σελ. 144, τιμή 12 ευρώ

Ενα δοκίμιο για τη νοσταλγία δεν μπορεί παρά να δημιουργεί και αισθήματα νοσταλγίας. Η Μπαρμπαρά Κασέν τα ανιχνεύει στην Οδύσσεια, στην Αινειάδα και στο έργο της Χάνα Αρεντ. Γνωρίζοντας σε βάθος τον αρχαίο κόσμο αλλά και τους σημαντικούς σύγχρονους στοχαστές η Κασέν μάς οδηγεί σε ένα γοητευτικό ταξίδι από το παρελθόν στο παρόν, από τον οίκο στη γλώσσα, που συνιστά την πατρίδα του εξόριστου. Η πολυγλωσσία είναι ο πλούτος μας και ο εξόριστος μπορεί να αισθάνεται ότι αποκτά μια νέα πατρίδα όταν τον υποδέχονται φιλόξενα στον τόπο υποδοχής.

Μαργαρίτα Παπανδρέου
Ερωτας και εξουσία
Εκδόσεις Πατάκη, 2015, σελ. 534, τιμή 18,90 ευρώ

Στα 92 της χρόνια η Μαργαρίτα Παπανδρέου αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο όπου εξιστορεί τη σχέση της με τον Ανδρέα, τον θυελλώδη τους έρωτα, τη ζωή της μαζί του και όσα μοιράστηκαν μαζί, όπως και όσα τελικά τους χώρισαν. Αν ήταν μόνον αυτά, το ενδιαφέρον του βιβλίου θα περιοριζόταν στα τετριμμένα που τρέφουν συνήθως το κουτσομπολιό. Αλλά η Μαργαρίτα καταγράφει και άγνωστα περιστατικά που σχετίζονται με μείζονα πολιτικά γεγονότα – και ιδίως την άνοδο του ΠαΣοΚ στην εξουσία. Ιδιαίτερο βάρος δίνει επίσης στην προσπάθειά της για την ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος τόσο στην Ελλάδα όσο και στις ΗΠΑ.

Κώστας Σημίτης
Δρόμοι ζωής
Εκδόσεις Πόλις, 2015,
σελ. 648, τιμή 24 ευρώ

Ο Κώστας Σημίτης δεν ήταν μόνον ένας από τους εργατικότερους πρωθυπουργούς της χώρας. Είναι και πολυγραφότατος συγγραφέας. Το βιβλίο αυτό είναι τα πολιτικά του απομνημονεύματα αλλά και η πορεία του από τα παιδικά του χρόνια ως το 1996 που εκλέγεται πρόεδρος του ΠαΣοΚ. Τη σοβαρότητα που επέδειξε ως πρωθυπουργός τη διακρίνει κανείς και στο βιβλίο του. Πρόκειται για ειλικρινή μαρτυρία από έναν σοβαρό πολιτικό που καταγράφει τα γεγονότα όπως τα έζησε ο ίδιος, με νηφαλιότητα, μετριοπάθεια και υψηλό αίσθημα ευθύνης.