Εγκλημα και λογοτεχνία

Υπάρχει μια λέσχη στην Ελλάδα που διαφέρει από τις άλλες. Τα μέλη της «τριγυρίζουν» μέσα στην παρανομία, κάνουν «παρέα» με εγκληματίες και το μεγαλύτερο προτέρημά τους είναι να προκαλούν την αγωνία. Μιλάμε βέβαια για την Ελληνική Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας (ΕΛΣΑΛ), η οποία κλείνει εφέτος τα πέντε χρόνια της ίδρυσής της και γιορτάζει με έναν πρώτο κύκλο εκδηλώσεων – συζητήσεων (δύο από τις οποίες έχουν ήδη πραγματοποιηθεί) ενώ ένας δεύτερος κύκλος προγραμματίζεται για το φθινόπωρο.

Το… έγκλημα

«Η ληξιαρχική πράξη γέννησηςλέει ότιήρθε στον κόσμο τη 10ηΑπριλίου του 2010 στo «μαιευτήριο»-καφέ «Σοφία» πουβρισκότανστον πεζόδρομοτης οδού Βαλαωρίτου» λέει η συγγραφέας και δημοσιογράφος Τιτίνα Δανέλλη σχετικά με τη δημιουργία της λέσχης.

Η κυρία Δανέλλη είναι από τις πρώτες ελληνίδες συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί συστηματικά με το είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας καθώς έχει δημοσιεύσει ως σήμερα επτά αστυνομικά μυθιστορήματα και έχει συμμετάσχει σε ανάλογους συλλογικούς τόμους. Είναι πρόεδρος της λέσχης από τον Οκτώβριο του 2013, διαδεχόμενη τον Ανδρέα Αποστολίδη, και μαζί με άλλους 24 συγγραφείς υπέγραψε το καταστατικό της αστικής – μη κερδοσκοπικής εταιρείας που είναι η ΕΛΣΑΛ. Επίτιμη πρόεδρος της λέσχης είναι η 87χρονη Αθηνά Κακούρη, η πρώτη γυναίκα που δημοσίευσε μια σειρά διηγημάτων με αστυνομικό περιεχόμενο στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» του Γιώργου και της Λένας Σαββίδη.

Πλέον η λέσχη αποτελείται από 41 μέλη που προέρχονται από την Ελλάδα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Καβάλα, Σάμο, Ηράκλειο) και την Κύπρο. Κοινό χαρακτηριστικό των συγγραφέων είναι η αγάπη για το είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας, τους δημιουργούς και τα έργα τους, που είτε έχουν καθαρά αστυνομική πλοκή είτε χαρακτηρίζονται ως νουάρ ή ως θρίλερ. Επιπλέον, τα μέλη τηςλέσχης θεωρούν ότι παραμένουν «υποψιασμένοι αναγνώστες» και παράλληλα αποτίουν φόρο τιμής στη μνήμη και στο έργο του «πρώτου διδάξαντος» Γιάννη Μαρή.

Οι στόχοι της λέσχης είναι κυρίως πολιτιστικοί. «Να ενθαρρύνουμε καινα διαδώσουμε την αστυνομική λογοτεχνία, ελληνική και ξένη, όσο περισσότερο γίνεταικαιόσο καλύτεραμπορούμε» αναφέρει η κυρία Δανέλλη. Επίσης, στους στόχους περιλαμβάνεται η συμβολή στη διακίνηση, έκδοση και μελέτη της αστυνομικής λογοτεχνίας και η συλλογή και καταγραφή σχετικών πληροφοριών. Στο μπλογκ της λέσχης (https://crimefictionclubgr.wordpress.com) γίνεται μια προσπάθεια ανάρτησης της βιβλιογραφίας του ελληνικού αστυνομικού αφηγήματος με σκοπό να φθάσει χρονικά ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. «Η γενικότερη λογική μας είναι μια διπλή προσέγγιση στο αστυνομικό αφήγημα –δηλαδή ότι αυτό αποτελεί μια μορφή λογοτεχνίας αλλά και ένα ξεχωριστό είδος με τη δική του ιστορία» αναφέρεται χαρακτηριστικά στο μπλογκ.

Το είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας ξεκίνησε να εμφανίζεται στις αρχές του 19ου αιώνα, στη Μεγάλη Βρετανία και στη Γαλλία, όταν η αστυνομία γίνεται θεσμός του κράτους ο οποίος δρα για τον έλεγχο του εγκλήματος. Το πρώτο αστυνομικό αφήγημα θεωρείται πως το έγραψε ο Εντγκαρ Αλαν Πόου το 1841 και ήταν το «Οι φόνοι της οδού Μοργκ» («The Murders in the Rue Morgue»), με ήρωα τον ερασιτέχνη ντετέκτιβ Ογκίστ Ντιπέν. Από εκεί και έπειτα θα χρειαστεί να περάσουν εξήντα χρόνια ώσπου η αστυνομική λογοτεχνία να καθιερωθεί ως ένα ξεχωριστό αφηγηματικό είδος. Στο πέρασμα των χρόνων, συγγραφείς όπως ο Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, η Αγκαθα Κρίστι, ο Ζορζ Σιμενόν, ο Γκράχαμ Γκριν, ο Τζον Λε Καρέ, η Πατρίσια Χάισμιθ κ.ά. συνδέονται με την αστυνομική λογοτεχνία.

Στην Ελλάδα «το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα είναι «Το έγκλημα στο Ψυχικό» του Παύλου Νιρβάνα, γραμμένο τη δεκαετία του 1920» λέει ο 33χρονος συγγραφέας Βασίλης Δανέλλης, ιδρυτικό μέρος της ΕΛΣΑΛ και αντιπρόσωπος της νεότερης γενιάς συγγραφέων του είδους.

Για πολλά χρόνια το αστυνομικό αφήγημα θεωρούνταν «παραλογοτεχνία» και ήταν είδος υπό διωγμόν με τη χωροφυλακή να εκδίδει ακόμη και εγκυκλίους που επεσήμαιναν τις βλαβερές επιδράσεις του στη νεολαία.

Η αστυνομική λογοτεχνία γνώρισε άνθηση μεταξύ των ετών 1950-1967 μέσα από τα περιοδικά «Μάσκα» και «Μυστήριο», από διηγήματα και νουβέλες που δημοσιεύονταν σε γυναικεία περιοδικά μεγάλης κυκλοφορίας όπως η «Γυναίκα» ή το «Ρομάντζο», από τις νουβέλες ή τα μυθιστορήματα που δημοσιεύονταν σε συνέχειες στις εφημερίδες και από τα βιβλία τσέπης που εκδίδονταν κυρίως από τις εκδόσεις Πεχλιβανίδη.

Σύμφωνα με τον κ. Δανέλλη, «η πρώτη φορά που γνωρίζει επιτυχία το είδος είναι τη δεκαετία του ’50 με τον Γιάννη Μαρή και τον αστυνόμο Μπέκα». Ο Γιάννης Μαρής έγραψε πενήντα μυθιστορήματα και ήταν ο πιο διάσημος συγγραφέας της εποχής του. Το είδος περνά τη δική του κρίση με την εμφάνιση της τηλεόρασης και μόλις τη δεκαετία του 1980 και περισσότερο τη δεκαετία του 1990 θα αρχίσει να έχει μια σταθερή παρουσία στα βιβλιοπωλεία και θα πάψει να θεωρείται παραλογοτεχνία.

Η αστυνομική λογοτεχνία ως ένα ξεχωριστό είδος έχει τους δικούς της κανόνες γραφής. Βασικό στοιχείο είναι «το έγκλημα. Γύρω από αυτό αναπτύσσεται το θέμα, το οποίο μπορεί να είναι ερωτικό, πολιτικό, κοινωνικό» λέει ο συγγραφέας Φίλιππος Φιλίππου. Για τον Βασίλη Δανέλλη οι κανόνες και οι τεχνικές «είναι εργαλεία, τα οποία ένας συγγραφέας μπορεί να χρησιμοποιήσει, να αγνοήσει ή να προσπαθήσει να ανατρέψει».

Ο κ. Φιλίππου πιστεύει ότι παγκοσμίως το επίπεδο της αστυνομικής λογοτεχνίας έχει πέσει, ειδικά στη Σκανδιναβία και την Αγγλία, όπου ξεχωρίζουν πολύ λίγα μυθιστορήματα. Για τον ίδιο, τα καλύτερα αστυνομικά αφηγήματα είναι τα γαλλικά γιατί είναι σύγχρονα και διαθέτουν μυστήριο.

Θεωρεί ότι το επίπεδο της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα «είναι πολύ υψηλό». Οι έλληνες συγγραφείς επιλέγουν να ασχοληθούν «με προβλήματα υπαρκτά και επίκαιρα, όπως η κρίση», ωστόσο και ο έρωτας έπαιζε και παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη λογοτεχνία γενικότερα και ειδικά στο αστυνομικό είδος.

Πού οφείλεται, όμως, η άνθηση που περνά τα τελευταία χρόνια το συγκεκριμένο είδος; «Στηναπενοχοποίηση του αστυνομικούαφηγήματος. Αλλά και στη μόδα…Διότιτο αστυνομικό έγινε μόδα, πώς να το κάνουμε;Κάποτε με ρωτούσαν:«Γιατί δεν γράφεις κάτι σοβαρό;» ενώσήμερα η ερώτηση άλλαξε:«Γιατί δεν γράφεις και ένα αστυνομικό;»» δηλώνει η κυρία Τιτίνα Δανέλλη ενώ ο Βασίλης Δανέλλης υποστηρίζει ότι κέρδισε έδαφος «γιατί κινείται εκεί όπου υπάρχουν τα πραγματικά προβλήματα, δηλαδή στους δρόμους, τις σκοτεινές γωνιές της πόλης και της κοινωνίας, και πραγματεύεται ζητήματα εξαιρετικά επίκαιρα όπως η παρανομία, η βία, η μισαλλοδοξία, η ανάγκη απόδοσης δικαιοσύνης έστω και μέσω της λογοτεχνίας κ.ά.».

* Συζήτηση με θέμα «Comicsσεnoir αποχρώσεις». Παρασκευή 12 Ιουνίου, στις 7.30 μ.μ., στο μπαρ Abode (Ερμού & Αγ. Ασωμάτων 3, πλατεία Αγ. Ασωμάτων). Θα συμμετάσχουν η σεναριογράφος κόμικΒέρα Καρτάλουκαι ο σχεδιαστής κόμικΠαναγιώτης Τσαούσης. Θα συντονίσει ο συγγραφέας, μεταφραστής και μέλος του ComicdomΑνδρέας Μιχαηλίδης.Την ίδια ημέρα, στοAbode θα εγκαινιαστεί επίσηςέκθεσημε πρωτότυπα και μη έργα εικονογράφων από τον χώρο των κόμικς, που εμπνέονται από τη λογοτεχνική αισθητική και δημιουργούν εξώφυλλα νουάρ ιστοριών. Η έκθεση θα διαρκέσειως την Κυριακή 21 Ιουνίου