Στις θάλασσες του Διαδικτύου

Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Το Παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας
Πόλις, 2014, σελ. 191, τιμή 10 ευρώ

Ως δόκιμη και πολύπειρη μεταφράστρια, η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου ανατέμνει με χειρουργική ακρίβεια τη γλώσσα, την αναποδογυρίζει, την υποβάλλει σε ακραίες δοκιμασίες· όχι βέβαια πως την αντιμετωπίζει ως πτώμα, κατάλληλο μονάχα για δεξιότεχνες τομές και ταριχευτικές ασκήσεις. Κάθε άλλο· τη γλώσσα την κυρώνει και την τιμά, κυρίως όμως την αντιμετωπίζει ως δραστήριο και απρόβλεπτο συμπαίκτη, με τον οποίο μπορεί κανείς να σκαρώσει σκανταλιές και συνωμοτικές αποδράσεις από τη συμβατικότητα, να στήσει παγίδες στην τυπική, καθημερινή λογική. Ολο αυτό το κλίμα της ευφρόσυνης συμβίωσης με έναν απαιτητικό αλλά και γενναιόδωρο συγκάτοικο, το αποτυπώνει σαφώς στο παρόν πεζογράφημα, το πρώτο που την εισάγει στη βιβλιαγορά με την ιδιότητα της συγγραφέως και όχι της μεταφράστριας. Στην ουσία, πρόκειται για μικρά κείμενα αναρτημένα στον «τοίχο» της, στην αρένα του facebook, ενός από τα λεγόμενα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» που περισφίγγουν τη σύγχρονη διαπροσωπική επικοινωνία και με τη διαδραστική λειτουργία τους αποκαλύπτουν –ή επινοούν –παράλληλους κόσμους.

Eίθισται να ακούγεται έντονη διαμαρτυρία για τον στερεότυπο, αυτιστικό σχεδόν λόγο των διαδικτυακών συνομιλητών, τον πρωτογονισμό των ηθών που κυριαρχούν σε αυτή την αείρροη και εικονική επικράτεια, την περίσσεια του ναρκισσισμού, του εξυπναδικισμού που αποτρέπουν πολλούς αναγνώστες παλαιάς κοπής και παραδοσιακής νοοτροπίας να έλθουν σε επαφή με αυτό το κάπως άναρχο σύμπαν. Ωστόσο, δεν μπορείς να αγνοήσεις ή να σνομπάρεις ένα (σχετικά νέο) εργαλείο λόγω αδέξιων ή κακών χειρισμών των χρηστών του· αντίθετα, πριν απορρίψεις το μέσο, μπορείς να διερευνήσεις τις δυνατότητες που προσφέρει, να σταθμίσεις τον πειραματικό του χαρακτήρα και να εντοπίσεις διαστάσεις του λόγου (αν σε ενδιαφέρει η ευζωία του) που δύσκολα θα συναντούσες αλλού: γιατί εδώ είναι το ίδιο το μέσο που μεταφέρει την αίσθηση του στιγμιαίου, του ακαριαίου –είτε αυτό είναι σχόλιο για την όποια επικαιρότητα είτε αυθόρμητη σκέψη, συνειρμική εικόνα, παιχνίδισμα του νου.

«Ου παντός πλειν», βεβαίως, αλλά όταν καλά σκαριά αρμενίζουν σε αυτόν τον ωκεανό ή άξιοι αθλητές σερφάρουν σε αυτά τα κύματα, ο φιλοπερίεργος αναγνώστης μακαρίζει τις νέες τεχνολογίες και τα καλά τoυς. Σε τούτο λοιπόν το ηλεκτρονικό σημειωματάριο όπου ο καθένας αφήνει ανέμελα μικρά και ασύνδετα θραύσματα της καθημερινότητάς του, κάποιοι καταθέτουν απόψεις, εντυπώσεις ή εντελώς άτακτες σκέψεις που σπινθιρίζουν λογοτεχνικά και ευφάνταστα. Στο παρόν βιβλίο επιλέγονται από τη συγγραφέα τους, ομαδοποιούνται και μεταφυτεύονται σε χάρτινο περιβάλλον μικρές εκκεντρικές ιστορίες και φευγαλέα κειμενοσχόλια που είδαν αρχικά το φως στην οθόνη του υπολογιστή στη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας. Ραψωδιακή η μορφή του, καθώς συνταιριάζει ετερόκλητα και ασύμμετρα κομμάτια με την αυτοσχέδια τεχνική του πάτσγουορκ: τεμαχισμένος λόγος, χαλαρές συναρμογές, απόλαυση της πολλαπλής εκκίνησης και κατάληξης –εδώ μια αρχή, παρακάτω μια διακοπή, μια παύση, αλλού μια επανεκκίνηση ή επεξήγηση· οι στρόφιγγες της γραφής ανοίγουν και κλείνουν δίχως σαφή προγραμματισμό και λελογισμένη πορεία, συμπαρασύροντας τον αναγνώστη σε ένα ζιγκ-ζαγκ σε χώρους περίεργους, όπου οι μπίλιες του πραγματικού και του φανταστικού συγκρούονται συνεχώς και το παιχνίδι μοιάζει να διεξάγεται χωρίς κανόνες.

«Οι ιστορίες που εμφανίζονται εδώ, τα πρώην status μου, είναι η αποσπασματική, αποδομημένη μυθοπλασία της καθημερινής μου ζωής» εξηγεί η συγγραφέας στο κεφάτο προλογικό της σημείωμα επιχειρώντας να συστήσει αυτά τα περίεργα και άτακτα κείμενα που τα χωρίζει σε επτά ιδιόμορφες ενότητες: «Το πρώτο πρόσωπο (μικρές ιστορίες ενός προφίλ)»· «Αυτά (αντικείμενα καθημερινής κρίσης)»· «Αυτοί»· «Της μετάφρασης (σημειώσεις ενός χαμηλόβαθμου υπηρέτη της Γλώσσας)»· «Εντοιχισμένη ενηλικίωση (η πραγματικότητα στον αποχυμωτή)»· «Εκτός λεξικού (μικρή συμβολή στη διωκόμενη επιστήμη της γλωσσικής βιολογίας)»· «Ιστορίες από το Σαχλαμαράν». Περιγραφές και αφηγήσεις ανοίκειες που γειτνιάζουν με το παράλογο, παίζουν με τη γλώσσα κομποδένοντάς την, ατενίζουν λοξά την πραγματικότητα και τη σκηνοθετούν με απίθανες, αφοριστικές αλληλουχίες:

Το σπίτι είναι σπίτι όταν τα πράγματα με τα οποία συγκατοικείς σε ξέρουν πια. Η κουζίνα μου, για παράδειγμα. Ξέρει ακριβώς πόσο αφηρημένη είμαι. Και πάντα, όταν φεύγω, με χαιρετάει κλείνοντας το μάτι.

Προσωπικοί νεολογισμοί, διπλόπατες, σύνθετες λέξεις (ραφιάνος: ο αδιάκριτος επισκέπτης που μόλις μπει σε ξένο σπίτι επιθεωρεί ενδελεχώς τα ράφια της βιβλιοθήκης· συναγχωμένη: κρυολόγημα και μαζεμένες πολλές δουλειές· διαπληκτρισμός: όταν τα πληκτρολόγια παίρνουν φωτιά στους σκυλοκαβγάδες του facebook) διαχέουν τον αφρό των ημερών, την ανάλαφρη διάθεση που κάνει πέρα την αβάσταχτη σοβαρότητα των καταστάσεων και απογειώνει σουρεαλιστικά τα αυτοσχέδια ληρολογήματα. Βιδώνοντας και ξεβιδώνοντας λέξεις, σκέψεις, νοοτροπίες, στερεότυπα και εμμονές (προσωπικές και συλλογικές), η Ζαχαριάδου ανοίγει φινιστρίνια στο πλοιάριο με το οποίο διασχίζει τα φεϊσμπουκικά νερά και αφήνει μια δροσερή, χιουμοριστική αύρα να ποτίσει τα κείμενά της. Γιατί είναι σαφές ότι μοναδική πυξίδα σε αυτό το χαώδες και απρόβλεπτο ταξίδι είναι ένα ανεξάντλητο, ενδιάθετο χιούμορ που σώζει από τις περιρρέουσες κακοτοπιές. Συγκυριακά και συνάμα διαχρονικά, παντός καιρού, αυτοσαρκαστικά και ταυτόχρονα αμείλικτοι καθρέφτες μιας αναγνωρίσιμης κοινωνικής πραγματικότητας, προσωπικό αλφαβητάρι καθημερινής επιβίωσης αλλά και παράδοξο μάθημα διαχείρισης της αταξίας, τα μικρά κείμενα του πολυσυλλεκτικού αυτού βιβλίου διδάσκουν ότι η ποιητική του ελάχιστου για ακόμη μία φορά επιβεβαιώνει τη δραστική παρουσία της στον πληθωριστικό λόγο που διογκώνεται γύρω μας και κατακλύζει το σύμπαν με μεγαλεπήβολες απολυτότητες. Μερεμετίζοντας μικρές αλήθειες και στομώνοντας κοινοτοπίες, μεταστοιχειώνοντας τις δοτές συμβάσεις σε ευρετικά σχήματα μπορεί κανείς να αρματώσει το μικρό του πλεούμενο και να ξανοιχτεί στις θάλασσες του Διαδικτύου δίχως φόβο για τις Κίρκες, τις Σειρήνες και τα άλλα μυθολογικά τέρατα της σύγχρονης τεχνολογίας.

Η κυρία Λίζυ Τσιριμώκου είναι καθηγήτρια Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Συγκριτικής Γραμματολογίας στο ΑΠΘ.