Η σχολική ζωή ενάμιση αιώνα

Βαρβάκειον Ιδρυμα. 150 χρόνια Βαρβάκειο.
Η σχολική ζωή σε ένα ιστορικό σχολείο
Επιμέλεια Ελενα Γκίκα, Μαίρη Μπελογιάννη, 2013, σελ. 119

Δεν είναι εύκολο να περικλείσεις τη «σχολική ζωή» ενός σχολείου σε 110 σελίδες, ιδιαίτερα όταν αυτή η ζωή εκτυλίσσεται «σε ένα ιστορικό σχολείο» και μάλιστα στην εξέλιξη ενάμιση αιώνα. Το κατορθώνει όμως αρκετά καλά το λεύκωμα που κυκλοφόρησε αυτές τις ημέρες το Βαρβάκειο Ιδρυμα.

Συνεργασία καθηγητών, διευθυντικών στελεχών και μαθητών του –μερικών από τους πιο επιτυχημένους Νεοέλληνες -, το λεύκωμα, με πλούτο φωτογραφιών, καταγράφει τη μορφή και την ποιότητα της διδασκαλίας ενός σχολείου της Αθήνας που ίδρυσαν τα 700.000 ρούβλια του κληροδοτήματος Ιωάννη Βαρβάκη το 1843. Σύμβολο και σημαιοφόρος ταυτόχρονα της πραγματικής Παιδείας την οποία οραματιζόταν ο ευεργέτης, ακολουθεί και αυτό όχι μόνο τα δεινοπαθήματα της Παιδείας μας αλλά και της ιστορίας της χώρας.

Το διώροφο κτίριο με τα άνετα υπόγεια που σχεδίασε και επέβλεψε ο ονομαστός εκείνη την εποχή αρχιτέκτονας Παναγιώτης Κάλκος στο κέντρο της πρωτεύουσας, ένα οικοδόμημα που οπτικά συνδύαζε αθηναϊκό κλασικισμό και χρηστικότητα, δέχθηκε ρουκέτα από αγγλικό αεροπλάνο στη διάρκεια των Δεκεμβριανων του ’44, πυρπολήθηκε και καταστράφηκε με όλον τον εκπαιδευτικό πλούτο που περιέκλειε και ο χώρος του είναι σήμερα λαχαναγορά.

Το σχολείο που δημιούργησε το Βασιλικό Διάταγμα Περί οικοδομής Γυμνασίου (Λυκείου) του Ιω. Βαρβάκη με την επωνυμίαν «Βαρβάκειον» εννέα χρόνια μετά την ίδρυση, το 1834, του υπουργείου Παιδείας στην Ελλάδα έχει μετεγκατασταθεί «προσωρινά» σε κτίρια του Παλ. Ψυχικού αφού μετά την καταστροφή του αρχικού κτιρίου περιπλανήθηκε σε αφιλόξενα σχολεία της πλατείας Κουμουνδούρου και της οδού Κωλέττη. Δεν έχασε όμως ποτέ το υψηλό πνεύμα της μόρφωσης και της διδασκαλίας της καθώς «η προσφορά ενός σχολείου δεν θα πρέπει να περιορίζεται στα στενά σχολικά πλαίσια της σχολικής ζωής αλλά να επεκτείνεται στον χώρο και στον χρόνο καλλιεργώντας συνειδήσεις και δημιουργώντας οράματα», όπως γράφει η καθηγήτρια δρ Ελενα Γκικα στα προλογικά του λευκώματος.

Φυλλομετρώντας τις σελίδες του επετειακού λευκώματος, με πλούσιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό και αναμνήσεις παλαιών και νεότερων μαθητών του, παρακολουθείς την εξέλιξη ενός πνευματικού ιδρύματος που ήταν και Πρότυπο και Πειραματικό και Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως. Βλέπεις καθηγητές που άφησαν εποχή όχι μόνο με τη διδασκαλία τους αλλά και με τα βιβλία τους (Ζούκης, Σαρής, Τόγκας, Πασάς, Φραγκίσκος κ.ά.), αναγνωρίζεις μαθητές (Τσάτσος, Γυφτόπουλος, Μητρόπουλος, Παπάγος, Αξελός, Αβέρωφ κ.ά.).

Από ένα επετειακό λεύκωμα δεν μπορεί να τα έχεις όλα. Είναι όμως παράλειψη να αγνοούνται μερικές «γραφικότητες» που περιέβαλλαν το αρχικό Βαρβάκειο, κάποιες «αναρχικές» αποφάσεις της διεύθυνσης του –οι Λιώκης και Γεράκιος κράτησαν τους μαθητές εκτός της ΕΟΝ του Μεταξά ως την ημέρα που ήρθε ο ίδιος ο Μεταξάς στο σχολείο και την επέβαλε –καθώς και κάποιους νεκρούς του (καθηγητής Δαφέρμος, Μομφεράτος κ.ά.).