Το αναπόφευκτο κενό της ύπαρξης

Μιχάλης Φακίνος
Λευκή ευθεία γραμμή
Εκδόσεις Κέδρος,
σελ. 210, τιμή 12 ευρώ

Mε ιδιαιτέρως χαμηλούς τόνους, όπως και με έναν εσώτερο ανθρωπισμό, ο Μιχάλης Φακίνος δοκιμάζει στα περισσότερα βιβλία του ένα είδος διακωμώδησης της πραγματικότητας, με τη διαφορά ότι εκείνο που προκύπτει κάθε φορά δεν είναι μια ακριβώς αστεία εκδοχή της. Μέσα από τα αντεστραμμένα είδωλα και τους κρυφούς παραμορφωτικούς του καθρέφτες ο συγγραφέας αποκαλύπτει ένα ειρωνικό και ταυτοχρόνως διακριτικά σπαραγμένο τοπίο, που δεν μπορεί και δεν θέλει να αρνηθεί τα μελαγχολικά του χρώματα. Εκείνο που κυριαρχεί εν προκειμένω είναι το αναπόφευκτο κενό της ύπαρξης καθώς βαδίζει χωρίς εμφανή σκοπό στον κόσμο: έναν κόσμο τα δεινά του οποίου θα προσπαθήσει να υπερκεράσει με την καταφυγή στην παράνοια.

Σε παρόμοια γραμμή κινείται ο Φακίνος και στο καινούργιο μυθιστόρημά του, που τιτλοφορείται Λευκή ευθεία γραμμή και αποτελεί μια μινιατούρα δυστοπίας. Επειτα από μια φωτιά που θα ρημάξει την πρωτεύουσα, ο ήρωας θα αρχίσει να βαδίζει κατά μήκος της εθνικής οδού σε κατάσταση πλήρους σύγχυσης. Εκεί θα συλληφθεί και ύστερα από μια σύντομη ανάκριση θα μεταφερθεί με ελικόπτερο σ’ ένα νησί το οποίο βρίσκεται στη μέση του πουθενά. Η παραμονή στον νέο τόπο θα αποδειχθεί από την πρώτη στιγμή σωστή κόλαση: το ξερονήσι θα θυμίσει τους σκοτεινούς τόπους που συναντάμε στα μυθιστορήματα του Οργουελ και του Ζαμιάτιν ή του Αντρέι Πλατόνοφ και του Ανδρέα Φραγκιά (για να πάμε σε δυο αρκετά διαφορετικές περιπτώσεις), όπου οι άνθρωποι είτε αποτελούν τυφλά ενεργούμενα μιας υπέρτερης αρχής είτε απλώς έχουν στερηθεί τα μέσα για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους απέναντι στον οποιονδήποτε. Ακόμα κι έτσι, όμως, οι πρωταγωνιστές θα εξακολουθήσουν να περιβάλλονται από κάποια μορφή συλλογικότητας, που δεν θα κόψει τους δεσμούς τους με τον περίγυρο.

Ο ήρωας του Φακίνου θα υποστεί τις συνέπειες της εξουσίας εντελώς μόνος. Σκάβοντας στο δύστροπο έδαφος του νησιού τάφους για να θάψει τους νεκρούς που μεταφέρονται κάθε τόσο από αέρος, θα κλειστεί αβοήθητος στο ερειπωμένο του σαρκίο: ένα σαρκίο που δεν θα αργήσει να αφανίσει ό,τι έχει απομείνει από την κατακερματισμένη του ατομικότητα. Μακριά από την κατεστραμμένη πόλη του, με σβησμένη τη μνήμη και την ταυτότητά του (δεν θα μάθουμε ποτέ το όνομά του) αλλά και περιστοιχισμένος από μιαν επίφοβη θάλασσα, έτοιμη να τον καταπιεί αν αποπειραθεί να τη διαπλεύσει, ο άνθρωπός μας θα πρέπει να επιβιώσει σ’ έναν άξενο βράχο, που σαν μην έφταναν όλα τα άλλα, χάνει κάθε μέρα κι ένα μικρό κομμάτι του όγκου του.

Τοποθετώντας τον μύθο και την πλοκή του σε ένα τέτοιο τοπίο, ο Φακίνος θα περάσει από τον εφιάλτη της δυστοπίας και σε μιαν άλλη λογοτεχνική παράδοση: στις αλληγορικές (μεταξύ άλλων) περιπέτειες που έχουν ξετυλίξει ο Βερν, ο Στίβενσον, ο Ντεφόε και ο Τουρνιέ (ας μην παραλείψουμε από τους δικούς μας τον Μ. Καραγάτση). Το υπό διαρκή συρρίκνωση ξερονήσι και ο οιονεί ναυαγός του υποφέρουν από τις συντονισμένες επιθέσεις που επιχειρούν εξ ουρανού οι γλάροι, σκορπίζοντας παντού την κοπριά τους, ενώ τη γενικευμένη σιχαμάρα και απανθρωπιά θα επιτείνουν τέσσερα γουρούνια (εμφανής η ομηρική αναφορά) τα οποία, όπως όλα τα γουρούνια, λατρεύουν τη βρόμα τους.

Τα πράγματα έχουν όμως πολλές όψεις και ο Φακίνος θα σπεύσει να υπονομεύσει εκ των ένδον το δυσοίωνο αυτό κλίμα παραθέτοντας ως εμβόλιμο στοιχείο της δράσης την αφήγηση ενός ιερομονάχου ο οποίος θα αναλάβει να εξιστορήσει τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο νησί σε παλαιότερες εποχές. Και ποιοι δεν έχουν δοκιμαστεί στην ερημική του επικράτεια. Αρχιτέκτονες που σχεδίασαν να χτίσουν ξενοδοχεία πάνω στα αγκωνάρια του, αρχαιοκάπηλοι που φαντάστηκαν μυθικούς θησαυρούς στα νερά του, σιδηρουργοί που οραματίστηκαν να υψώσουν σταυρούς αιώνιας δόξας στις πέτρες του, ορνιθολόγοι που φιλοδόξησαν να μελετήσουν και να καταγράψουν τα πουλιά του, εφευρέτες που υπέθεσαν πως θα μπορούσαν να μετατρέψουν την κοπριά των γλάρων σε πηγή φτηνής ενέργειας και ψευδοπροφήτες που φιλοδόξησαν να τη χρησιμοποιήσουν για άκοπο πλουτισμό. Ολοι αυτοί θα αποτελέσουν το απαύγασμα της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, που θα γελοιοποιηθεί με το ξύλινο τυπικό της καθαρευουσιάνικης γλώσσας του ιερομονάχου. Οσο για το νησί, θα σπάσει τα μούτρα κάθε επίδοξου εραστή, υποχρεώνοντάς τον να παραδεχθεί πως το μόνο το οποίο μπορεί να ανθίσει εν κατακλείδι στα βράχια του είναι η καταρράκωση της οποιασδήποτε σημασίας.

Τα ίδια θα συμβούν και με τον ναυαγό – νεκροθάφτη. Τι κι αν θα καταφέρει να διασωθεί τελικά με μια σχεδία; Ο περίλαμπρος θάνατος του νοήματος θα τον συντροφέψει σαν ακοίμητος φρουρός. Και κανένας δεν θα ακούσει το παραμικρό για την κατοπινή του τύχη, αφού όλα τα διατρέξαντα δεν αποκλείεται να υπήρξαν αποκυήματα της διαταραγμένης φαντασίας του: κατασκευάσματα ενός νου που θα γίνει εκών άκων αιχμάλωτος της ματαιότητας. Η μοναδική απαντοχή στην εξορία του, ένας Παρασκευάς εξοπλισμένος με λυτρωτικές (ακόμα κι αν είναι τρομώδεις) ιστορίες, θα εξαφανιστεί εν ριπή οφθαλμού ενώ το ίδιο το νησί θα έχει τη μοίρα που είχε και ο Κάπτεν Νέμο στη Μυστηριώδη νήσο: θα καταλήξει στον πάτο της θάλασσας ύστερα από έναν μεγάλο σεισμό.

Σίγουρα ένα από τα πιο απαισιόδοξα μυθιστορήματα του Φακίνου, χωρίς τις διαφυγές που είναι σε θέση να απολαύσουν οι παλαιότεροι ήρωές του. Γραμμένο ωστόσο με θαυμαστή εκφραστική λιτότητα, με πυκνά οργανωμένη την πλοκή του και με ακμαίο το παρωδιακό του πνεύμα, το βιβλίο θα προσθέσει ένα ακόμα άξιο κεφάλαιο στην τριαντάχρονη διαδρομή του συγγραφέα.