Τρία μέτωπα άνοιξε η δημοσιοποίηση του καταλόγου των παιδικών βιβλία τα οποία θα προμηθευτεί το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) στο πλαίσιο του Προγράμματος της Φιλαναγνωσίας: Στο ένα μέτωπο έχουμε τους εκδότες απέναντι στο κράτος, το οποίο εκπροσωπεί εν προκειμένω το ΕΚΕΒΙ: πόλεμος ενάντια στην εξουσία. Στο άλλο μέτωπο έχουμε τους μεγάλους εκδότες ενάντια στους μικρούς – και αντίστροφα: πόλεμος ταξικός. Στο τρίτο μέτωπο έχουμε μεγάλους εκδότες απέναντι σε μεγάλους εκδότες: εμφύλιος πόλεμος.
Το διακύβευμα και στα τρία μέτωπα είναι καθαρά οικονομικό: Ποιος, πόσα και γιατί. Ποιος εκδότης έχει περισσότερους τίτλους στη λίστα και άρα θα έχει μεγαλύτερο όφελος; Έγιναν συνελεύσεις σε εκδοτικά γραφεία και ενώσεις, υποβλήθηκαν ενστάσεις και διατυπώθηκαν διαμαρτυρίες, τις οποίες το «Βήμα» παρουσίασε σε σχετικό ρεπορτάζ.
Το καλό παιδικό βιβλίο
Από καμιά πλευρά όμως δεν ακούσαμε να γίνεται λόγος για το αυτονόητο, για το τι, με άλλα λόγια για την ουσία των βιβλίων που επιλέχθηκαν. Διότι, το ζήτημα δεν είναι ποιοι εκδότες έχουν τα περισσότερα βιβλία στον κατάλογο, αλλά αν πρόκειται για καλά βιβλία: για κείμενα που αναπτύσσουν τις γλωσσικές ικανότητες του παιδιού, που δίνουν ώθηση στη φαντασία του, που πληροφορούν υπεύθυνα. Αν είναι βιβλία καλαίσθητα και καλοτυπωμένα, που διαπαιδαγωγούν αισθητικά το παιδί. Ο κατάλογος βιβλίων για τη Φιλαναγνωσία δεν θα έπρεπε να έχει άλλα κριτήρια και ποσοστώσεις εκτός από ένα: Θα έπρεπε να αποτελεί επιβράβευση του καλού παιδικού βιβλίου και των εκδοτών που το αντιμετωπίζουν με υπευθυνότητα ανεξάρτητα από το αν είναι μικροί ή μεγάλοι, νέοι ή παλιοί.
Εκδότες παιδικού βιβλίου έχουμε πολλούς. Το παιδικό βιβλίο αφενός θεωρείται «εύκολο» είδος, αφετέρου είναι ο εκδοτικός τομέας που αντέχει καλύτερα στην κρίση: οι γονείς μπορεί να μην αγοράσουν βιβλία για τον εαυτό τους, θα αγοράσουν όμως για τα παιδιά τους. Γι’ αυτό και οι περισσότεροι εκδότες κάνουν «ανοίγματα» στο παιδικό βιβλίο. Δεν είναι όλα τα αποτελέσματα de facto αξιόλογα. Υπεύθυνες είναι οι εκδοτικές προσπάθειες που δεν αντιμετωπίζουν το παιδί ως εύκολο κοινό, αλλά ως απαιτητικό κοινό, και αυτές οι προσπάθειες αξίζει να υποστηριχθούν από τη Φιλαναγνωσία.
Η Βιβλιονέτ και η ελληνική βιβλιογραφία
H υπόθεση αυτή, πάντως, ήταν ακόμη μία αφορμή για να παρατηρήσουμε την έλλειψη υποδομής στον χώρο του βιβλίου στην Ελλάδα. Πολλοί εκδότες παρατήρησαν λάθη στον κατάλογο που δημοσιοποιήθηκε σχετικά με το ISBN και τα στοιχεία των συναδέλφων τους και επεσήμαναν ότι κάποιοι τίτλοι είναι εξαντλημένοι.
Ο κατάλογος προέρχεται από επεξεργασία στοιχείων της Bιβλιονέτ, στην οποία προστρέχουμε όλοι προκειμένου να πληροφορηθούμε τα της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής, όποτε χρειάζεται να καταρτιστούν κατάλογοι για μελέτες, επιτροπές βραβείων κτλ. Είναι η μόνη διαθέσιμη πηγή. Η Βιβλιονέτ όμως δεν συστάθηκε με αυτόν τον σκοπό. Ιδρύθηκε για να αποτελέσει εργαλείο ενημέρωσης για τους βιβλιοπώλες, δεν διεκδικεί βιβλιογραφική ακρίβεια, παρόλο που κάνει τη δουλειά της αρκετά καλά.
Η καταγραφή της βιβλιοπαραγωγής είναι διά νόμου υποχρέωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η οποία αδυνατεί να εκπληρώσει τη βασική αποστολή της: την έκδοση ετήσιας εθνικής βιβλιογραφίας προς χρήσιν κάθε ενδιαφερόμενου. Η Εθνική Βιβλιοθήκη μετακυλίει τις ευθύνες της στους εκδότες (δεν αποστέλλουν τα βιβλία τους όπως τους υποχρεώνει ο νόμος ή τα αποστέλλουν καθυστερημένα και δυσχεραίνουν το έργο της καταλογογράφησης). Οι εκδότες, από την άλλη, μολονότι χρειάζονται την εθνική βιβλιογραφία σε περιπτώσεις όπως η παρούσα, δεν διαμαρτύρονται. Δεν τους απασχολεί που τα περισσότερα βιβλία της τρέχουσας βιβλιοπαραγωγής δεν εμφανίζονται στον λειψό κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Δεν απαιτούν με τον τρόπο τους και τα μέσα τους να οργανωθεί ο χώρος του βιβλίου –και με απώτερο δικό τους όφελος– παρά παραπονούνται, όλοι, μεγάλοι και μικροί, για την απουσία εργαλείων και έγκυρων στοιχείων όταν προκύπτουν προβλήματα και θίγονται συμφέροντα.
Χαρτογράφηση των εκδοτικών επιχειρήσεων
Μία από τις πρώτες ενστάσεις σχετικά με τον εν προκειμένω κατάλογο παιδικής λογοτεχνίας αφορά τίτλους που ανήκουν σε εκδοτικές επιχειρήσεις, οι οποίες βρίσκονται υπό εκκαθάριση ή έχουν κλείσει. Και θα αναρωτηθεί κάποιος: Ποιος είναι ο αρμόδιος να ενημερώσει την επιστημονική επιτροπή γι’ αυτό; Τα σωματεία στα οποία ανήκουν αυτές οι εκδοτικές επιχειρήσεις και ακολούθως η ΠΟΕΒ, είναι η εύλογη απάντηση, με τακτικές αναρτήσεις στους ιστοτόπους τους και ενημέρωση όλων των σχετικών φορέων. Τέτοια πρακτική όμως, ως τώρα, δεν ακολουθείται. Δεν γνωρίζουμε ποια και πόσα είναι τα ενεργά μέλη σε όλα τα σωματεία του χώρου, δεν γνωρίζουμε αναλυτικά στοιχεία της παραγωγής τους και της δραστηριότητάς τους, δεν γνωρίζουμε την ιστορία τους. Διατηρούν αρχείο τα σωματεία; Ο χώρος του ελληνικού βιβλίου και των εκδοτικών επιχειρήσεων είναι στην ουσία αχαρτογράφητος. Από τον εκδοτικό κόσμο κατά καιρούς έχει διατυπωθεί η άποψη ότι είναι ευθύνη του ΕΚΕΒΙ να επιχειρήσει αυτή τη χαρτογράφηση. Οφείλει οπωσδήποτε να επεξεργάζεται τα στοιχεία, όχι όμως και να τα παράγει.
Τα φάουλ του ΕΚΕΒΙ
Το ΕΚΕΒΙ, από τη δική του πλευρά, ευθύνεται διότι συντονίζει δράσεις και προγράμματα χωρίς να φροντίζει να προστατέψει την αξιοπιστία τους. Το μόνιμο «φάουλ» του είναι ότι τα κριτήρια επιλογής σε διαγωνισμούς, προγράμματα, επιδοτήσεις κτλ. δεν ανακοινώνονται αναλυτικά και με πάσα σαφήνεια πριν από τη διεξαγωγή τους αλλά εκ των υστέρων και κατόπιν διαμαρτυριών των απορριφθέντων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάθαμε ποια ήταν τα κριτήρια επιλογής των τίτλων για τη Φιλαναγνωσία αφότου είχαν φουντώσει οι διαμαρτυρίες των εκδοτών. Εκ των υστέρων ιδωμένα, τα κριτήρια επιλογής βιβλίων για τα δημοτικά σχολεία του Προγράμματος της Φιλαναγνωσίας φαίνονται συνετά και σε αρμονία με τους στόχους του προγράμματος. Εκτιμούμε ότι η επιστημονική επιτροπή που τα καθόρισε ενήργησε με περίσκεψη. Οι καλές προθέσεις της όμως και η εγκυρότητα της δουλειάς της είναι τρωτές όταν στον τελικό κατάλογο των προς αγορά βιβλίων εμφανίζονται αρκετοί τίτλοι δύο μελών της. Δεν μπορεί να αδικήσει κανείς τους εκδότες που διαμαρτύρονται και υποστηρίζουν ότι «η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει να φαίνεται και τίμια». Όταν συμπεριλήφθηκαν δύο συγγραφείς στην επιτροπή, θα έπρεπε να υπάρχει πρόβλεψη για τη στιγμή που θα βρίσκονταν μπροστά στο δίλημμα αν θα πρέπει τα δικά τους βιβλία να περιληφθούν ή όχι στον τελικό κατάλογο.
Η Φιλαναγνωσία στην πράξη
Στις επόμενες μέρες θα μάθουμε αν θα γίνουν αναθεωρήσεις στον κατάλογο των βιβλίων για τη Φιλαναγνωσία και ποιες. Το ζήτημα είναι να φτάσουν τα βιβλία το συντομότερο δυνατόν στα σχολεία. Αφενός για να εφοδιαστούν με αναγνώσματα εκείνοι οι δάσκαλοι που με ζήλο έχουν αγκαλιάσει το Πρόγραμμα της Φιλαναγνωσίας αλλά ελλείψει σχολικών, παιδικών και δημόσιων βιβλιοθηκών δεν έχουν υλικό για να κάνουν τη δουλειά τους. Αφετέρου για να πάψει η έλλειψη βιβλίων να αποτελεί άλλοθι για τους εκπαιδευτικούς εκείνους που χρησιμοποιούν καταχρηστικά την ώρα της Φιλαναγνωσίας για ζωγραφική ή για ασκήσεις Γλώσσας και Μαθηματικών ακυρώνοντας έτσι το Πρόγραμμα.
Η Φιλαναγνωσία διανύει τη δεύτερη χρονιά της και ο σκοπός είναι να λειτουργεί αποτελεσματικά και παντού, σε κάθε τάξη των 961 δημοτικών σχολείων που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα. Τα οφέλη από τη μύηση των παιδιών στην απόλαυση του ελεύθερου διαβάσματος, μακριά από τους καταναγκασμούς των σχολικών μαθημάτων, είναι πολλαπλά. Είναι πρωτίστως αισθητικά, παιδευτικά και ηθικά, είναι όμως, μακροπρόθεσμα, και οικονομικά, και αυτό το σημείο αφορά τους επιχειρηματίες του βιβλίου, διότι την ώρα της Φιλαναγνωσίας δημιουργούνται αναγνώστες, οι μελλοντικοί πελάτες που θα στηρίξουν το ελληνικό βιβλίο και τους εκδότες του.
