Ο χαρούμενος στρατοκόπος, ο ξεχασμένος ακαδημαϊκός

Δύο φίλοι γευματίζουν σε μια εκδρομή στον Υμηττό, το 1910. Ο ένας έχει αποφασίσει να αυτοκτονήσει και το εξομολογείται στον άλλον. «Περικλή, τι θέλεις να πας στον άλλο κόσμο; Εχουν εκεί τέτοιους κεφτέδες;» αστειεύεται ο φίλος του. Εναν αιώνα αργότερα ο αισθητιστής Περικλής Γιαννόπουλος έχει περάσει στην ιστορία της λογοτεχνίας για την πρόδρομη νεωτερικότητά του και τη θεαματική αυτοκτονία του ενώ ο χιουμορίστας Δημήτριος Καμπούρογλου (1852-1942), στριμωγμένος ανάμεσα στους γλυκερούς καθαρευουσιάνους ποιητές της ρομαντικής Αθηναϊκής Σχολής και στην ορμητική παλαμαϊκή γενιά του 1880, λησμονήθηκε.

«Ηταν ο επαγγελματίας της ιστοριοδιφίας και ο σπόρτσμαν της λογοτεχνίας, ο ευπατρίδης της ανθρώπινης συμπεριφοράς» έρχεται να μας θυμίσει ο Ιωσήφ Σιακκής στη βιογραφία Δημήτριος Γ. Καμπούρογλου. Η ζωή και το έργο του, ένας λόγιος που «πίστευε στους νέους και τους αγαπούσε, που δεν δίσταζε να υποστηρίξει κάθε προοδευτική ιδέα, που στάθηκε υπέρμαχος του γυναικείου αγώνα για την ισοτιμία της γυναίκας και χρησιμοποίησε τη δημοτική γλώσσα σε διήγημά του πριν ακόμα κι από τον Ψυχάρη με το μανιφέστο του».

Εγγονός εκ μητρός του δημογέροντα Αγγελου Γέροντα και γιος του δημοσιογράφου, εκδότη και θεατρικού συγγραφέα Γρηγορίου Καμπούρογλου, ο Δημήτριος Γ. Καμπούρογλου ήταν εξέχων αστός της αθηναϊκής κοινωνίας. Σπούδασε Νομικά, αλλά έβρισκε ότι η δικηγορία «δεν είχε πελάτας αλλά μπελάτας». Την παράτησε και εργάστηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και ως δημοσιογράφος.

Εξέδωσε το περιοδικό «Εβδομάς» (1884-1886), οικογενειακό έντυπο πολύ επιτυχημένο, με λογοτεχνική, ιστορική και λαογραφική ύλη και παρεμβατική αρθρογραφία στα πολιτικά πράγματα. Συνέθεσε ποίηση για μεγάλους και στίχους για παιδιά, έγραψε πεζογραφία, ιστορικά δράματα. Ποιητής στα νιάτα του διακρίθηκε στον Βουτσιναίο Διαγωνισμό, στα γεράματα τιμήθηκε με το Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών. Διηύθυνε την Εθνική Βιβλιοθήκη (1904-1917), από το 1927 ήταν ακαδημαϊκός. Οι γραμματολογίες τον μνημονεύουν κυρίως ως τον ιστοριογράφο της Ιστορίας των Αθηνών επί Τουρκοκρατίας (1889-1896) και των Μνημείων της ιστορίας των Αθηναίων (1889-1892), έναν φυσιολάτρη και χαρούμενο στρατοκόπο, ερασιτέχνη αρχαιολόγο και πρόδρομο λαογράφο, έναν ακάματο αθηναιογράφο, τον «Αναδρομάρη» της Αττικής, όπως ήταν γνωστός από το ψευδώνυμο με το οποίο υπέγραφε τα κείμενά του στην εφημερίδα «Εστία», ο οποίος άφησε ελάσσονα ιστορικά διηγήματα.

Οσοι συναντούσαν τον Καμπούρογλου τον συμπαθούσαν αυθόρμητα. Ηταν δραστήριος, ανεξίκακος, γλυκομίλητος, με πνεύμα δαιμόνιο και σπινθηροβόλο, παροιμιώδης ανεκδοτολόγος. Πιθανόν η γνωριμία μαζί του ή μια διανοητική συγγένεια να οδήγησαν τον εβραίο ιστοριοδίφη Ιωσήφ Σιακκή (1917-1999) στη συγγραφή της παρούσας βιογραφίας. Είναι άγνωστο πότε γράφτηκε, πιθανόν κοντά στο 1974, αν κρίνουμε από την τελευταία βιβλιογραφική εγγραφή. Παραδίδεται σε αρκετά δακτυλόγραφα βιβλιοδετημένα αντίτυπα στο Αρχείο Ιωσήφ Σιακκή στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) και εικάζεται ότι συντάχθηκε με αφορμή κάποιον διαγωνισμό της Ακαδημίας Αθηνών, παραμένει όμως αδιευκρίνιστο αν υποβλήθηκε και ποιο ήταν το αποτέλεσμα.

Γιος του εμπόρου Μωυσή Σιακκή, με καταγωγή από τη Χαλκίδα, ο Ιωσήφ Σιακκής γεννήθηκε στην Αθήνα, φοίτησε στο Πειραματικό Σχολείο και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο και με το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα της Μέσης Ανατολής, άσκησε τη δικηγορία και αφοσιώθηκε στην ιστορική έρευνα, κυρίως εβραϊκών ενδιαφερόντων. Λίγα κείμενα είχε εκδώσει όσο ζούσε: το ταξιδιωτικό Γνωριμία με την Ερέτρια (1951), τη συλλογή διηγημάτων Πικρές αλήθειες (1952) και τη μετάφραση Η διδασκαλία της περιφρόνησης (Αλήθεια ιστορική και μύθοι θεολογικοί) (1966) του γαλλοεβραίου ιστορικού Jules Isaac. Πεθαίνοντας άφησε ένα αρχείο με μεγάλη πληροφοριακή αξία για τον ελληνικό εβραϊσμό, μελέτες, ομιλίες και πεζογραφήματα.

Η έκδοση της βιογραφίας του Καμπούρογλου εντάσσεται στους όρους αξιοποίησης του Αρχείου Ιωσήφ Σιακκή, που δώρισε το 2003 στο ΕΛΙΑ ο γιος του Μωρίς Σιακκής. Ο Σιακκής παρουσιάζει με ευσυνειδησία τη φυσιογνωμία και αποτιμά όλες τις δραστηριότητες του Καμπούρογλου βασισμένος κυρίως σε δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, σπανιότερα σε προφορικές μαρτυρίες και κυρίως στα δημοσιευμένα φιλολογικά απομνημονεύματα του Καμπούρογλου.

Το υλικό δεν είναι πρωτότυπο, αλλά η αφήγηση είναι άνετη, έχει ρυθμό, αναπαράγει την ατμόσφαιρα της φιλολογικής Αθήνας στα τέλη του 19ου και στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα και τη ζωντανεύει με νόστιμα περιστατικά και χιουμοριστικά σχόλια που ο Καμπούρογλου θα ενέκρινε. Κυρίως, ανακινεί την περιέργεια για τον άνθρωπο, ώστε να θυμηθούν τον Καμπούρογλου και οι εξειδικευμένοι ιστορικοί. Εργογραφία, βιβλιογραφία, κατάλογοι δημοσιευμάτων, αποδελτιώσεις κρίσεων, όλα είναι εκεί. Ο Ιωσήφ Σιακκής έχει κάνει όλη τη χαμαλοδολειά της προεργασίας.