Θεωρίες συνωμοσίας στην Αλβανία του Χότζα

Το Αργυρόκαστρο, στα νότια της Αλβανίας, είναι μια πόλη «συνηθισμένη να παρακολουθεί αφ’ υψηλού τις περίπλοκες εξελίξεις του μεγάλου κόσμου» γράφει για τη γενέτειρά του ο 76χρονος Ισμαήλ Κανταρέ, ο πλέον επιφανής σύγχρονος λογοτέχνης της γειτονικής μας χώρας. Η πόλη αυτή ήταν περήφανη «τουλάχιστον τα τελευταία 600 χρόνια» για «την ψυχρή λογική» της. Ωσπου ένα αινιγματικό περιστατικό στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τής προκάλεσε μια πρωτόφαντη αναστάτωση, «φάνηκε σαν να μπερδεύτηκε», όπως γράφει με μια συμπονετική ειρωνεία ο συγγραφέας.

Το μοιραίο δείπνο (2009) είναι ο τίτλος του μυθιστορήματος και το σκοτεινό κέντρο αυτής της οικονομημένης και απολαυστικότατης αφήγησης του πολυγραφότατου Κανταρέ ο οποίος το 2005 τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Μπούκερ για το σύνολο του πολυσχιδούς έργου του.

Βράδυ συνηθισμένο εκείνο της 16ης Σεπτεμβρίου 1943. Βρισκόμαστε στην περίοδο της γερμανικής κατοχής στο φοβισμένο Αργυρόκαστρο, όταν ο κοινωνικά σεβαστός και σπουδαγμένος στη Γερμανία δόκτωρ Γκουραμέτο «ο μεγάλος» ανοίγει το σπιτικό του στον ναζιστή συνταγματάρχη της γερμανικής εμπροσθοφυλακής στην Αλβανία, Φριτς φον Σβάμπε. Γίνεται γνωστό ότι τους συνδέει μια παλιά φιλία από τα κοινά φοιτητικά τους χρόνια.

Εχει προηγηθεί μια «μπαμπέσικη» ενέδρα εις βάρος των Γερμανών από αντιστασιακούς. Ως αντίποινα συγκεντρώνονται 80 όμηροι στην κεντρική πλατεία της πόλης οι οποίοι πρόκειται να θανατωθούν αν δεν βρεθεί άμεσα ο ένοχος. Ο γιατρός παραθέτει στον στρατιωτικό ένα πλούσιο δείπνο με τη σαμπάνια να ρέει και το γραμμόφωνο να παίζει δυνατά Μπραμς και Σούμπερτ. Την επομένη μερικοί από τους αιχμαλώτους απελευθερώνονται απροσδόκητα, μαζί τους και ο εβραίος φαρμακοποιός Γιακοέλ. Τι συνέβη σε αυτό το δείπνο, τι ειπώθηκε, τι μεσολάβησε; Μια πράξη εθνικής προδοσίας ή αυταπάρνησης και πατριωτισμού;

Ο Κανταρέ σπεκουλάρει αξιοθαύμαστα σε αυτή τη βαθιά σατιρική αφήγηση και μας αφήνει σταδιακά να αναζητήσουμε τις απαντήσεις περίπου μία δεκαετία αργότερα, όταν έχει εγκαθιδρυθεί στην Αλβανία το κομμουνιστικό καθεστώς του Ηγέτη. Οι μυστικές υπηρεσίες σύσσωμου του «ανατολικού μπλοκ» συγκεντρώνονται στο Αργυρόκαστρο επειδή νομίζουν ότι εκεί εκκολάπτεται μια σιωνιστική πλεκτάνη παγκοσμίων διαστάσεων (στην οποία μετέχει και ο γιατρός) που απειλεί τον ίδιο τον Πατερούλη, τον Ιωσήφ Στάλιν.

Η διακωμώδηση των θεωριών συνωμοσίας είναι ξεκαρδιστική, οι επισημάνσεις του για το πώς το ψέμα και ο φόβος διαμορφώνουν την οπτική μας γωνία για την Ιστορία, λεπταίσθητη. Ισμαήλ Κανταρέ, η σημαντικότερη ζώσα λογοτεχνική φωνή των Βαλκανίων.