Θεωρείται ένα από τα διεθνώς εγκυρότερα λεξικά φιλοσοφίας το οποίο κυκλοφορεί από το 1995 και έχει µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Αυτά είναι τα διαπιστευτήρια του «Φιλοσοφικού λεξικού του Cambridge» που έφτασε στα χέρια του έλληνα αναγνώστη από τις εκδόσεις Κέδρος έπειτα από δέκα χρόνια µεταφραστικού µόχθου.
Σχολές, έννοιες, όροι και στοχαστές της φιλοσοφίας από την αρχαιότητα ως σήµερα ταξινοµούνται σε 4.727 λήµµατα, γραµµένα από 440 συντάκτες µε τρόπο εύληπτο για ειδικούς και µη, τα οποία µεταφράστηκαν από 16 έλληνες ειδικούς υπό την επιµέλεια δύο καταξιωµένων καθηγητών Φιλοσοφίας. Με κέντρο τη δυτική φιλοσοφία και έµφαση στην «αναλυτική φιλοσοφία» του αγγλοσαξονικού κόσµου, η θεµατολογία του λεξικού διευρύνεται προς την παγκόσµια φιλοσοφία. Στις 1.382 σελίδες του βρίσκουµε λήµµατα για την αραβική, την αφρικανική, την ιαπωνική, την ιουδαϊκή, την κινεζική, την κορεατική και άλλες φιλοσοφικές παραδόσεις, τη γαλλική και γερµανική «ηπειρωτική φιλοσοφία», το «ζεν», το «γιν» και το «γιανγκ», τη «γιόγκα», ανατολικές λέξεις που εµφανίζονται στον καθηµερινό λόγο χωρίς να έχουµε επίγνωση του φιλοσοφικού βάθους τους. Με σύγχρονη στόχευση, η έκδοση καλύπτει πολλούς αναπτυσσόµενους τοµείς της φιλοσοφίας, όπως η φιλοσοφία του νου, µειονέκτηµα αποτελεί όµως η απουσία βιβλιογραφίας για όσους θελήσουν να εµβαθύνουν τις γνώσεις τους. Θα ξαφνιαστεί πιθανότατα ο έλληνας χρήστης από την παρουσία σε ένα λεξικό φιλοσοφίας ληµµάτων για τον Αλµπερτ Αϊνστάιν, τον Ζίγκµουντ Φρόιντ, την κβαντική µηχανική, τη θεωρία παιγνίων, την ψυχογλωσσολογία, την τεχνητή νοηµοσύνη, την εικασία του Γκόλντµπαχ και άλλες προσωπικότητες και όρους των µαθηµατικών, της πολιτικής οικονοµίας, των κοινωνικών επιστηµών, της θεολογίας, της ψυχολογίας ή της θεωρίας των υπολογιστών. Πρόδηλη της καταγωγής του λεξικού, αυτή η θεµατική ευρύτητα αποτυπώνει τον έντονο διεπιστηµονικό διάλογο που χαρακτηρίζει παραδοσιακά το αγγλοσαξονικό εκπαιδευτικό σύστηµα και προκαλεί ερωτήµατα: Τι είναι η φιλοσοφία, την οποία σκοπίµως αποφεύγουν να περιχαρακώσουν σε έναν ορισµό οι συντάκτες του τόµου; Πρόκειται για ένα κλειστό γνωστικό πεδίο ή για έναν τρόπο σκέψης και λόγου που βρίσκεται στη βάση κάθε επιστηµονικού λόγου; Τέτοια λεξικά είναι αναγκαία ως έργα αναφοράς, σηµαντική θα είναι όµως η προσφορά της συγκεκριµένης µεταφρασµένης έκδοσης στο ελληνικό κοινό αν αποτελέσει αφορµή να συζητήσουµε ποια θέση έχει η φιλοσοφία στην καθηµερινή ζωή και στο εκπαιδευτικό σύστηµα της δικής µας χώρας, η οποία επαίρεται για τη φιλοσοφική της παράδοση.
Οσον αφορά τη µετάφραση, είναι πολύ νωρίς να επιχειρηθεί µια συνολική αποτίµηση. Μια γενική παρατήρηση όµως είναι ότι ο τρόπος παρουσίασης της ύλης δεν έχει προσαρµοστεί κατάλληλα για τον έλληνα αναγνώστη. ∆εν κατανοούµε, για παράδειγµα, τη σκοπιµότητα δίπλα από το όνοµα Σωκράτης να υπάρχει η αγγλική απόδοση [Socrates] ή ο ελληνικής καταγωγής όρος του διεθνούς φιλοσοφικού λεξιλογίου «κατηγορία» να συνοδεύεται από την αγγλική λέξη [category]. Αντιστοίχως, κατανοούµε τη χρησιµότητα της παραποµπής «Σταγειρίτης. Βλ. Αριστοτέλης» για τον αγγλόφωνο αναγνώστη, όχι όµως και για τον έλληνα. Αφθονούν στην έκδοση παραποµπές του τύπου «λογική, τροπική. Βλ. τροπική λογική» οι οποίες θα µπορούσαν να παραλειφθούν µε µια γενική εξήγηση περί του τρόπου ληµµατογράφησης στην εισαγωγή των επιµελητών. Απουσιάζουν όµως παραποµπές που θα ήταν χρήσιµες, για παράδειγµα «βουλησιαρχία. Βλ. βολονταρισµός».
«Από τα κυριότεραθετικά στοιχεία µιαςτέτοιας έκδοσης είναι η συµβολή της στη διαµόρφωση και καθιέρωση µιας έγκυρης ενιαίας ελληνικής φιλοσοφικής ορολογίας» εκτιµά ο ΚώσταςΑνδρουλιδάκης, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήµιο Κρήτης και µεταφραστής γερµανικής φιλοσοφίας. «Επειτα από ένα πρώτο διάβασµα ορισµένων ληµµάτων» λέει στο «Βήµα» ο µελετητής «σχηµάτισα την εντύπωση ότι η µετάφραση είναι γενικά σωστή, επιµεληµένη και κατά κανόνα σε προσεγµένα ελληνικά. Ενδεικτικά, επιτυχείς αποδόσεις: “Λόγος”, “δυϊσµός”, “ενέργηµα”, “ενορασιοκρατία”, “ευ ζην”,“τεχνούργηµα”, “ουσίες” [ή “υποστάσεις”]». Επισηµαίνει όµως σηµεία όπου «η γλώσσα της µετάφρασης είναι µέτρια ή ακατάληπτη: “συµπερασµός προς τη βέλτιστη εξήγηση”, “θέτει τις ουσίες πίσω στην ύπαρξη”. Κάπου δεν είναι τόσο ακριβής, ενώ σε άλλα σηµεία υπάρχουν αβλεψίες ή λάθη. Ενδεικτικά: “υλικός” (material) (αντί του ορθού: “καθ’ ύλην”, “κατά περιεχόµενο”, “ουσιαστικός”)· “συνθήκη” (αντί του ορθότερου “όρος”)· “σχεσιακών κατηγοριών” (αντί του ορθού: “κατηγορίες της αναφοράς”). Οι αποδείξεις της υπάρξεως του Θεού κατά τον Θωµά Ακινάτη αποδίδονται ως πέντε “τρόποι” (αντί του ορθού “δρόµοι”, που υιοθετείται όµως για τον τρίτο!), ενώ το “άπειρο αγαθό” αποκαλείται “αιώνιος γλυκασµός” του Θεού (αντί του ορθού: “κάρπωση” ή “απόλαυση”, λατ. fruitio). Στη µετάφραση της περιώνυµης “αρχής όλων των αρχών” του Χούσσερλ συσσωρεύονται λάθη. Τα βιβλία των “Μετά τα Φυσικά” του Αριστοτέλη δηλώνονται µε τη λατινική αρίθµηση».
«Το πλεονέκτηµατης ελληνικής έκδοσης είναι ότι προσφέρει λύσεις σε δυσεπίλυτα µεταφραστικά προβλήµατα» είναι η άποψη του Αρη Στυλιανού, επίκουρου καθηγητή Φιλοσοφίαςστο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, µιλώντας στο «Βήµα». «Για παράδειγµα, η substance (substantia) αποδίδεται ως “ουσία”, ενώ η essence (essentia) ως “ουσιότητα” (η παραδοσιακή λύση: substance = “υπόσταση”, essence =“ουσία”). Η intentionality αποδίδεται ως “προθετικότητα” (χωρίςνα αποκλείεται εντελώς το πιο σύνηθες: “αποβλεπτικότητα”). Το mind µεταφράζεται ως “νους” ή ως “πνεύµα” (παραµερίζεται ο όρος “ψυχή”). Στη φιλοσοφία της γλώσσας το sense µεταφράζεται ως “νόηµα” και το meaning ως “σηµασία”». Σχολιάζοντας την έκδοση στο σύνολό της ο µελετητής καταλήγει: «Πρόκειται για ένα πολύτιµο φιλοσοφικό λεξικό και ανεκτίµητο βοήθηµα για κάθε φιλοµαθή αναγνώστη και ειδικότερα για όσους εµπλέκονται µε τη µελέτη και τη διδασκαλία της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήµιο, το οποίο καλύπτει µε ιδανικό τρόπο ένα βιβλιογραφικό κενό των φιλοσοφικών σπουδών στη χώρα µας. Τα υπόλοιπα τέσσερα-πέντε φιλοσοφικά λεξικά που κυκλοφορούν στα ελληνικά είναι έργα ενός ανδρός, το πολύ δύο-τριών. Είναι ανθρωπίνως αδύνατον ένας άνθρωπος να είναι παντογνώστης στην εποχή µας. Κάθε λήµµα του “Φιλοσοφικού λεξικού του Cambridge” συντάχθηκε από κάποιον ειδικό και µεταφέρθηκε στα ελληνικά από έναν αντίστοιχο ειδικό. Εγκυρότητα, εµβρίθεια και ακρίβεια είναι κατά βάση τα χαρακτηριστικά του».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
