Το Σχέδιο Μάρσαλ είναι ιστορικός σταθμός στη μεταπολεμική εξέλιξη της Ελλάδας και αποτελεί πραγματική συμβολή στην αξιολόγηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών επιπτώσεων που προκάλεσε στη χώρα η έκδοση των σχετικών διπλωματικών εγγράφων από την Υπηρεσία Διπλωματικών και Ιστορικών Αρχείων του υπουργείου Εξωτερικών- πριν από περίπου δέκα χρόνια στα ελληνικά και τώρα, μια επιλεκτική σύνθεση, στα αγγλικά.
Εχουν γραφεί πολλά βιβλία και από πολλούς για την περίοδο 1947-1951 στην Ελλάδα, αλλά όλα σχεδόν εξετάζουν και αναλύουν την κατάσταση εκείνης της εποχής από αμερικανική ή από βρετανική σκοπιά.
Η τρίτομη έκδοση του 2002 και το Documentary Ηistory of Greece (1943-1951) Τruman Doctrine and Μarshall Ρlan δίνουν για πρώτη φορά την ελληνική εκτίμηση της ιστορικής εκείνης περιόδου, όπως σημειώνει εισαγωγικά η διευθύντρια των Αρχείων του υπουργείου Εξωτερικών κυρία Φωτεινή Τομαή που επιμελήθηκε την έκδοση.
Και είναι πολύ σπουδαίο αυτό. Επειδή μπορούμε να πάρουμε ακόμη και σήμερα μαθήματα από τον τρόπο που αξιοποιήθηκε το Σχέδιο Μάρσαλ στην Ελλάδα, τονίζει ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου στον σύντομο πρόλογο της αγγλικής έκδοσης- ένα πολιτικό κείμενο, στην ουσία.
Τι μας διδάσκει η εφαρμογή στη χώρα μας του Σχεδίου Μάρσαλ; Αρκετά πράγματα, γράφει ο Πρωθυπουργός. Πρώτο και κύριο ότι η έξωθεν βοήθεια αποτελεί σπουδαίο βοήθημα στη δόμηση θεσμών. Οτι σε δύσκολους καιρούς, ιδιαίτερα σε καιρούς πολιτικής πόλωσης, μπορεί να συμβάλει στην ενδυνάμωση νέων συνεργασιών κοινού ενδιαφέροντος. Οτι μόνο μακροπρόθεσμα μπορούν να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν οι δομικές μεταρρυθμίσεις. Και ακόμη, η έξωθεν βοήθεια πρέπει να στοχεύει στη δημιουργία οικονομικής σταθερότητας.
Σε 3.000 και πλέον έγγραφα αριθμούνται τα τηλεγραφήματα, οι εκθέσεις κλπ. των Αρχείων του υπουργείου Εξωτερικών που αναφέρονται στην περίοδο όπου το Δόγμα Τρούμαν (λόγος του προέδρου στο Κογκρέσο στις 12 Μαρτίου 1947) και το Σχέδιο Μάρσαλ (εξαγγελία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στις 5 Ιουνίου 1947) καθόρισαν την εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων στη χώρα ευθύς μετά τη λήξη του Πολέμου και ως τα μέσα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Η αγγλική έκδοση που κυκλοφορεί τώρα περιέχει μόνο 182 ντοκουμέντα, εκείνα που κατά την εκτίμηση της διευθύντριας των Αρχείων και όσων συνεργάστηκαν στην επιλογή δίνουν μια ευδιάκριτη εικόνα της εποχής, προσφέρουν «τη μεταπολεμική εποχή της Ελλάδας από μια νέα προοπτική». Σημαντικό το έργο της επιλογής και αντιλαμβάνεται κανείς τη δυσκολία που είχαν να προκρίνουν το ένα και να απορρίψουν κάποιο άλλο έγγραφο. Ο αναγνώστης δεν μπορεί να γνωρίζει ποιο ήταν το κριτήριο της επιλογής, πρέπει όμως να είναι ικανοποιημένος από όσα περιλαμβάνει η αγγλική έκδοση. Αλλωστε δεν προορίζεται για τον κοινό αναγνώστη βιβλίων ιστορικού ενδιαφέροντος. Είναι- τουλάχιστον έτσι το βλέπω εγώ- μάλλον ένα βοήθημα αλλά και κίνητρο σε όσους ασχολούνται με θέματα της νεότερης ελληνικής ιστορίας να αναζητήσουν περισσότερα.
[Αρκετές άλλες χιλιάδες ντοκουμέντα της εποχής βρίσκονται- άγνωστο σε ποια κατάσταση- σε άλλα υπουργεία και κρατικές υπηρεσίες.]
Είναι δραματικά μερικά έγγραφα. Οση ψυχραιμία και αν διαθέτει, λ.χ., ο πρέσβης Βασίλης Δενδραμής, δεν μπορεί να «χωνέψει» την ψυχρότητα που έδειξε το Κογκρέσο στα αλλεπάλληλα ελληνικά αιτήματα το 1945 για άμεση βοήθεια. Ο (τότε) πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας δεν δυσκολεύεται να υπενθυμίσει και να ζητήσει από τον Τσόρτσιλ την τήρηση των όσων τού υποσχέθηκε και ο (τότε) κυβερνητικός σύμβουλος Ξενοφών Ζολώτας αναλύει διεξοδικά τις «δεσμεύσεις» που αναλαμβάνει η Ελλάδα με το Σχέδιο Μάρσαλ. Επαναφέρουν μνήμες «ημερών θλίψης και ντροπής», όπως είπε κάποιος, έγγραφα ελλήνων διπλωματών που αναφέρονται σε παρατηρήσεις, αντιλήψεις, υποδείξεις- υπό μορφήν διαταγών μερικές- βρετανών και αμερικανών διπλωματών, στρατιωτικών, συμβούλων κλπ. οι οποίοι βρέθηκαν στην Ελλάδα είτε κυβερνητικών αξιωματούχων στην Ουάσιγκτον και στο Λονδίνο (Μακ Γκι, Χόφμαν, Πιούριφοϊ, Πόρτερ, Ατσεσον κ.ά.). Την «Ελλάδα στη διεθνή σκηνή την περίοδο της εφαρμογής του Δόγματος Τρούμαν και του Σχεδίου Μάρσαλ» δίνει συνοπτικά ο πρέσβης ε.τ. Βύρων Θεοδωροπουλος- πρόσφατη απώλεια- και η κυρία Τομαή ανατρέχει με συντομία στους σταθμούς της νεοελληνικής πορείας από την Απελευθέρωση το 1944 ως την είσοδο της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ (Φεβρουάριος 1952). Το βιβλίο έχει την αποτύπωση της προφορικής συνέντευξης του Στέλιου Παπαδόπουλου, υπαλλήλου της Αμερικανικής Αποστολής στην Ελλάδα, για τη λειτουργία της Αποστολής και την αξιοποίηση του Σχεδίου Μάρσαλ, και διαθέτει index ονομάτων.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
