Στις χιλιάδες σελίδες που έχουν γραφτεί για τα εγκλήματα της σταλινικής εποχής έρχεται να προστεθεί η εξονυχιστική έρευνα του Ντόναλντ Ράιφιλντ. Οσο κι αν τα γεγονότα που περιγράφει είναι σε γενικές γραμμές γνωστά, το πλήθος των στοιχείων που παραθέτει τα καθιστά πιο ανατριχιαστικά. Κυρίως όμως το ότι αποδεικνύει πως οι εκτελεστές των εντολών του Στάλιν ήταν συνυπεύθυνοι, πως ο ζήλος τους συχνά ξεπερνούσε τον αντίστοιχο του αφεντικού τους και, κυρίως, ότι τα εγκλήματά τους είχαν ως θύματα τον ίδιο τους τον λαό. Πόσα ήταν τα θύματα; Ακόμη και σήμερα η απάντηση παραμένει εξαιρετικά δύσκολη. Το βέβαιον είναι ότι πρόκειται για εκατομμύρια.
Συνήθως ο Στάλιν θεωρείται ο κύριος υπεύθυνος του Μεγάλου Τρόμου που εξαπολύθηκε το 1936 και έστειλε εκατομμύρια σοβιετικούς πολίτες στο εκτελεστικό απόσπασμα, στις φυλακές και στα γκουλάγκ. Τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου ωστόσο ήταν συχνά σταλινικότερα του Στάλιν. Ακόμη και ο αρχιερέας της αποσταλινοποίησης Νικίτα Χρουστσόφ «είχε αίμα στα χέρια του». Σύμφωνα μάλιστα με τον Σάιμον Σίμπαγκ Μονταφιόρε, που έγραψε το καλύτερο μέχρι στιγμής βιβλίο για εκείνη την εποχή ( Στην αυλή του κόκκινου τσάρου- εκδόσεις Ποταμός), ο Χρουστσόφ είχε υπογράψει για την εξολόθρευση άνω των 50.000 ατόμων, που υπερβαίνει τις 45.000 καταδίκες τις οποίες υπέγραψε ο ίδιος ο Στάλιν. Απλώς τα σχετικά με τον Χρουστσόφ έγγραφα που το πιστοποιούσαν εξαφανίστηκαν από τα αρχεία το 1954, έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Στάλιν, όταν ο Χρουστσόφ σχεδίαζε την άνοδό του στο αξίωμα του γενικού γραμματέα του κόμματος. Μολότοφ, Καγκάνοβιτς, Βοροσίλοφ, Ζντάνοφ (όλοι μέλη του Πολιτικού Γραφείου) ήταν εξίσου υπεύθυνοι, αφού υπέγραφαν ή συνυπέγραφαν με τον Στάλιν τις λίστες θανάτου.
Εκείνοι όμως που θα έπαιζαν τον ρόλο του δημίου υπήρξαν οι επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών. Η πρώτη από αυτές, η Τσέκα, είχε αφεντικό τον Φελίξ Ντζερζίνσκι. Ο Ντζερζίνσκι ήταν ο μόνος που πέθανε από φυσικά αίτια. (Για να τιμήσει τη μνήμη του, το 2004 παρακαλώ, ο Αλεξάντρ Λουκασένκο, πρόεδρος της Λευκορωσίας και τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης, του έστησε μνημείο αποκαλώντας τον «μεγάλο Φελίξ» ). Συγκρινόμενη όμως με την κατοπινή ΟGΡU με επικεφαλής τον Γιάκοντα, η Τσέκα έμοιαζε με παιδική χαρά. Ο Γιάκοντα συνέλαβε και έστειλε εκατοντάδες χιλιάδες στη φυλακή και στο εκτελεστικό απόσπασμα. Είχε κακό τέλος. Εκτελέστηκε ως «εχθρός του λαού». Τον διαδέχθηκε το δεξί του χέρι, ο Γέζοφ, που ανήγαγε σε επιστήμη τα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις. Είχε το ίδιο τέλος με τον Γιάκοντα. Ο Μπέρια, που πήρε τη θέση του, αναδείχθηκε πρύτανης του σαδισμού. Αυτόν δεν «πρόλαβε» να τον καθαρίσει ο Στάλιν. Τον εξετέλεσαν οι πρώην σύντροφοί του στο Πολιτικό Γραφείο φοβούμενοι ότι μόλις έπαιρνε στα χέρια του όλη την εξουσία θα «έπαιρνε» και τα κεφάλια τους.
Το βιβλίο του Ράιφιλντ ωστόσο είναι μονομερές, τουλάχιστον σχετικά με τις επί μέρους εκτιμήσεις του. Χωρίς να δικαιολογεί τον Μπέρια, λ.χ., τον παρουσιάζει καλύτερο από τον Χρουστσόφ. Οσον αφορά την προσωπικότητα του Στάλιν, ο «πατερούλης» ήταν ο ιθύνων νους των διώξεων και του Μεγάλου Τρόμου, όμως η επιβολή του δεν οφειλόταν στον φόβο που ενέπνεε αλλά στη γοητεία του. Ο Στάλιν προκαλούσε φόβο (ανάμεικτο πάντα με θαυμασμό) μόνο από τα μέσα της δεκαετίας του ΄30 και κατόπιν. Είχε άλλωστε καταφέρει να γοητεύσει ακόμη και τον μεγαλύτερο διεθνώς εχθρό του: τον Τσόρτσιλ.
Η εκτέλεση των Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ, στενών συνεργατών του Λένιν που συμμάχησαν με τον Στάλιν εναντίον του Τρότσκι για να εξοντωθούν αργότερα από τον «κόκκινο τσάρο»,προκαλεί ανατριχίλα.
Τους σκότωσε παρουσία του Γιάκοντα με μια σφαίρα στον αυχένα ο αρχιδήμιος των φυλακών της Λουμπιάνκα Βασίλι Μπλοχίν,ο οποίος εξετέλεσε προσωπικά χιλιάδες κρατουμένους.Για να μη λερώνει μάλιστα τη στολή του φορούσε από πάνω ειδική δερμάτινη ποδιά.Οι δύο σφαίρες διαπέρασαν τα κρανία των κρατουμένων.Τις συνέλεξε ο Γιάκοντα,τους έδωσε το όνομα των θυμάτων,Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ,και τις φύλαξε ως αναμνηστικά με διάφορα ερωτικά φετίχ (ανάμεσά τους και ένα ζευγάρι γυναικείες κάλτσες).
Στον έναν χρόνο της «παντοκρατορίας» του Γέζοφ εκτελέστηκαν,σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία,750.000 άνθρωποι.Αξίζει να σημειώσουμε ότι δύο γνωστοί συγγραφείς έκαναν την απρονοησία να κοιμηθούν με την Ευγενία,τη σύζυγο του Γέζοφ.Ο πρώτος,ο Ισαάκ Μπάμπελ,το πλήρωσε με τη ζωή του.Ο δεύτερος,ο Μιχαήλ Σόλοχοφ (φίλος του Στάλιν),φρόντισε να στείλει μια εικοσασέλιδη επιστολή όπου του εξηγούσε ποιος και τι ήταν ο Γέζοφ και τον καλούσε«να πράξει τα δέοντα».
Ο Μπέρια ήταν ο επιστημονικότερος- και ο πιο επικίνδυνος- από τους δημίους.O Γέζοφ δεν κατάφερε να εξοντώσει τον Τρότσκι.Αυτό το κατέφερε ο Μπέρια καταστρώνοντας το σχετικό σχέδιο.Ηταν ικανότατος οργανωτής,αποτελεσματικός, υψηλής πολιτικής ευφυΐας και «εκσυγχρονιστής» κατά τον Ράιφιλντ.Παρά την απέχθεια που νιώθει γι΄ αυτόν ο συγγραφέας θεωρεί χειρότερους τους άλλους,τον Χρουστσόφ λ.χ.,παρά το γεγονός ότι ο Μπέρια ήταν διεφθαρμένος,σαδιστής και βιαστής.Δεν ήταν χειρότερος,λέει,στα σεξουαλικά από τον Τζον Κένεντι.Επιπλέον,αυτός ακύρωσε τα σχέδια του Στάλιν να δολοφονήσει τον Τίτο.
Το γενικό συμπέρασμα που συνάγεται είναι ότι στον καιρό του Στάλιν αν δεν ήσουν ή δεν παρίστανες τον σταλινικό έπαιζες με τη ζωή σου.Ο Ράιφιλντ όμως προχωρεί και σε ένα ακόμη: η σημερινή Ρωσία εξακολουθεί να παραμένει μια «σταλινική» χώρα.Και καταλήγει δυσοίωνα:«Ωσπου να ειπωθεί ολόκληρη η ιστορία και να επιμείνει η παγκόσμια κοινότητα να γίνει πλήρως γνωστή η κληρονομιά του Στάλιν και να εξιλεωθεί η χώρα γι΄ αυτήν,η Ρωσία θα παραμείνει πνευματικά άρρωστη,στοιχειωμένη από τα φαντάσματα του Στάλιν και των δημίων του και,ακόμη χειρότερα, από τους εφιάλτες της ανάστασής τους».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ