Η παυσίπονη σταγόνα
Εύλογα επανέρχεται το ερώτημα αν και πόσο ωφελεί η ποίηση, και σχεδόν αναγκαία είναι μια απάντηση, έστω και αν είναι η ίδια με αυτήν που και άλλες φορές εξετέθη. Θα ήταν διαφορετική μόνον αν ο απαντών είχε εν τω μεταξύ ανακαλύψει νέες ωφέλειες και νέες βλαβερότητες, γιατί νομίζω ότι και για την ποίηση ισχύει ό,τι και για τα φάρμακα: θεραπεύουν τη νόσο αλλά διαταράσσουν τον ανυποψίαστο περίγυρο.
Στην παλιά απάντησή μου προσθέτω μόνο ένα νέο στοιχείο που σκιαγραφεί αυτήν τη σύνθετη διφορούμενη επίδραση της ποίησης επάνω μας: Γυναίκες κυρίως αναγνώστριες δηλώνουν συγκινητικά, τιμητικά: οι στίχοι σας μάς άλλαξαν τη ζωή. Μακάρι, απαντώ, να είχαν αλλάξει και τη δική μου. Ωστόσο πιστεύω ότι η ποίηση βοηθάει, όσο το κερί που ανάβουμε μπαίνοντας σ’ ένα έρημο καταργημένο ξωκλήσι, με φευγάτους όλους τους αγίους. Ωφελεί όσους την αγαπούν, επειδή βρίσκουν εντός της μικρά κομματάκια από σκισμένες φωτογραφίες του ψυχισμού τους. Περισσότερο και πιο σωστά ωφελεί εκείνους που πιστεύουν στη μαγεία της. Που δεν θέλουν να θέσουν τον δάκτυλό τους επί τον τύπον της κατανόησής της. Ωφελεί, υπερκόσμια, εκείνον που την ασκεί και μόνον κατά τη διάρκεια της άσκησης, επειδή τότε μόνον τον βγάζει από το σώμα του, τον σταθεροποιεί σε μιαν αιώρηση απ’ όπου αυτός παρακολουθεί, σαν σε χειρουργείο, τον προσωρινό θάνατο της μικρότητάς του. Ωφελεί κυρίως τη γλώσσα. Την περισυλλέγει από τους μεγάλους κάδους της βιασύνης και τη μεταγγίζει με σέβας στο τόσο δα μπουκαλάκι του αγιασμού, μια γουλιά, όσο ακριβώς χρειάζεται να πιει η ουσία. Τέλος, η ποίηση ωφελεί όσο μια παυσίπονη σταγόνα σε έναν ωκεανό λύπης. Δεν είναι λίγο.
Το τελευταίο βιβλίο της Κικής Δημουλά είναι «Ο φιλοπαίγμων μύθος» (Ικαρος, 2003), η ομιλία της κατά την υποδοχή της ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών
Ο ρόλος δεν έχει αλλάξει
Το γεγονός ότι ο ποιητής σήμερα διαβάζεται και, απ’ ό,τι φαίνεται, εκτιμάται λιγότερο απ’ ό,τι σε παλαιότερες εποχές δεν σημαίνει ότι ο ρόλος του έχει αλλάξει, ότι η χρησιμότητά του είναι σήμερα μικρότερη. Διότι ο ρόλος του ποιητή, ο βασικός του ρόλος, είναι ο ίδιος σε κάθε εποχή: με το αίσθημα της πλήρωσης που προσφέρει ο αρμονικός κόσμος των ποιημάτων του τον οποίο δημιουργεί, ο ποιητής συνεισφέρει στην (έστω στιγμιαία, βαθιά όμως και δραστική) υπέρβαση ενός αισθήματος έλλειψης (ή απώλειας) μιας ιδανικής ψυχικής αρμονίας, στην απάλυνση ενός οντολογικού, θα έλεγα, αισθήματος πτώσης το οποίο προκαλεί στον άνθρωπο η αίσθηση της φθαρτότητάς του. Είναι η αναζήτηση αυτής της αρμονίας εκείνο το οποίο οδήγησε στη δημιουργία της τέχνης [που τα «φάρμακά» της, όπως γράφει ο Καβάφης, «κάμνουνε – για λίγο – να μη νοιώθεται η πληγή»].
Σε αυτόν τον κύριο, και αδιάλειπτο, ρόλο του ποιητή προστίθενται ανάλογα με τα εκάστοτε κοινωνικά συμφραζόμενα, δηλαδή με τις ανάγκες και τις κατευθύνσεις της κάθε εποχής, δευτερεύοντες ρόλοι, που συχνά εμφανίζονται ως πρωτεύοντες επειδή – εσφαλμένα – κρίνονται περισσότερο χρήσιμοι, έτσι ώστε ο ποιητής να θεωρείται κατά καιρούς και προφήτης, ιεροφάντης, εθνικός βάρδος, η συνείδηση της κοινωνίας του κτλ. Είναι φανερό ότι οι συνθήκες της δικής μας εποχής δεν ευνοούν την ανάπτυξη κάποιου από αυτούς τους υποτιθεμένως πρωτεύοντες ρόλους, με αποτέλεσμα η χρησιμότητα του ποιητή να θεωρείται σήμερα μειωμένη.
Το τελευταίο βιβλίο του Νάσου Βαγενά είναι η συλλογή «Στέφανος» (Κέδρος, 2004), Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το 2005.
Χαράζεται βαθύτερα
Η ποίηση πάντα είχε, τουλάχιστον στις χώρες όπου απλώνεται ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, ένα πολύ μικρότερο κοινό απ’ ό,τι η μυθοπλαστική αφήγηση, κυρίως η μυθιστορηματική. Ισως όμως ο ποιητικός λόγος, χάρη στη συμπύκνωσή του, να χαράζεται βαθύτερα στη μνήμη του ακροατή ή του αναγνώστη, κι ακόμα ν’ αντέχει περισσότερο στον χρόνο. Αλλά κι αν δεχτούμε πως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, οι συνέπειες δεν θα ήσαν τρομερές. Γιατί οι διάφορες μορφές λόγου, παρά τις ιδιαιτερότητες ή και τους ανταγωνισμούς τους, δεν είναι χωρισμένες με σινικά τείχη. Βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία και ανταλλαγή ανάμεσά τους και όλες μαζί δημιουργούν την πολύτροπη εποποιία κάθε εποχής. Θα έλεγα ότι όπως το κόκκινο κρασί, το λευκό, το γλυκό, το αφρώδες ικανοποιούν διαφορετικές γευστικές ανάγκες αλλά όλα μαζί έχουν έναν κοινό γεννήτορα, το σταφύλι, έτσι και η ποίηση, η πρόζα, το θέατρο, το δοκίμιο ικανοποιούν διαφορετικές ανάγκες ακρόασης, ανάγνωσης ή θέασης, αλλά έχουν τον ίδιο κοινό γεννήτορα, τον λόγο.
Το τελευταίο βιβλίο του Τίτου Πατρίκιου είναι οι «Περιπέτειες σε τρεις σχεδίες» (Κέδρος, 2006).
Το ποίημα ως είδηση
Απαξιωμένη για πολλές δεκαετίες ως το αγαπημένο χόμπι βιβλιοφάγων και ερευνητών, η ποίηση, με λίγα καλά μέτρα από την πολιτεία (να θεσπιστεί Η Εβδομάδα Ποίησης, η οποία θα ξεκινά στις 21 Μαρτίου κάθε έτους) και με λίγη καλή θέληση από κάποιους ειδήμονες, μπορεί να επανέλθει στη δημόσια συζήτηση και να κερδίσει την αγάπη του κοινού. Το είδαμε να συμβαίνει στην Αμερική τα τελευταία δέκα χρόνια, όπου τρεις δημόσιες εκδηλώσεις άλλαξαν άρδην την εικόνα της ποίησης και την έφεραν πιο κοντά στις μάζες: στην κηδεία της Τζάκι Κένεντι ακούστηκε η «Ιθάκη» του Καβάφη, στην ορκωμοσία του προέδρου Κλίντον τον Ιανουάριο του 1993 διάβασε ένα ποίημά της η Μάγια Αντζελο και στο καλωσόρισμα της τρίτης χιλιετίας στον Λευκό Οίκο τον Δεκέμβριο του 1999 τρεις δαφνοστεφείς ποιητές, οι Ρόμπερτ Πίνσκι, Ρόμπερτ Χάας και Ρίτα Ντόουβ, διάβασαν από ένα ποίημά τους. Αυτές οι τρεις εκδηλώσεις έλαβαν τεράστια δημοσιότητα επειδή μεταδόθηκαν ζωντανά από την τηλεόραση σε εθνικό δίκτυο, και εκατομμύρια Αμερικανοί είχαν την ευκαιρία να ακούσουν ποίηση.
Ο Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς έγραψε ότι «είναι δύσκολο / να βγάλεις ειδήσεις απ’ τα ποιήματα / ωστόσο οι άνθρωποι πεθαίνουν άθλια κάθε μέρα / εξαιτίας του τι δεν βρίσκουν εκεί». Την είδηση όμως μας τη δίνει ο Τσέσλαφ Μίλος, ο οποίος έγραψε ότι «ο σκοπός της ποίησης είναι να μας θυμίζει πόσο δύσκολο είναι να παραμείνει κανείς ο εαυτός του», ενώ η Εϊντριαν Ριτς, συνεχίζοντας την άποψη του Σίλεϊ στο δοκίμιό του Υπεράσπιση της ποίησης ότι οι ποιητές είναι «οι παραγνωρισμένοι νομοθέτες του κόσμου», υποστηρίζει ότι «στους σκοτεινούς καιρούς μας χρειαζόμαστε την ποίηση περισσότερο από ποτέ».
Σε μια εποχή που «τα πιο πολλά ποιητικά βιβλία δεν μπορείς ούτε καν να τα χαρίσεις» και που οι ποιητές είναι πιο πολλοί απ’ τους αναγνώστες, γιατί ν’ ασχοληθεί κανείς σοβαρά με την ποίηση; Μα γιατί η ποίηση, όταν δεν είναι εγκεφαλική και δύσκολη, μας οδηγεί στον κόσμο των ανθρώπινων συναισθημάτων, μας φέρνει πιο κοντά στον εαυτό μας και μας δείχνει τον ανθρώπινο πόνο απ’ τον οποίο υπάρχει περίσσευμα στον πλανήτη μας. Ακόμη, η ποίηση έχει τη δύναμη να μας δείξει το μέλλον, τα μονοπάτια του οποίου σε όλον τον κόσμο ανακαλύπτονται και εφευρίσκονται εκ νέου.
Το τελευταίο βιβλίο του Ντίνου Σιώτη είναι η συλλογή «Αυτοβιογραφία ενός στόχου» (Κέδρος, 2006).
Φυσικότητα, όχι χρησιμότητα
Οταν ρώτησαν τον άγγλο ποιητή Samuel Johnson (1709-1784) τι είναι ποίηση απάντησε: «Είναι πιο εύκολο να πει κανείς τι δεν είναι. Ολοι ξέρουμε το φως αλλά είναι δύσκολο να πεις τι είναι». Οταν λέμε φως δεν εννοούμε ότι η ποίηση είναι κάτι το θεϊκό, αλλά ότι είναι ζωή. Αν είναι λοιπόν τόσο δύσκολο να δώσεις τον ορισμό της ποίησης, πώς μπορείς να πεις αν είναι χρήσιμο το ον που την εξασκεί; Εξαρτάται βέβαια από την ιστορική περίοδο που συμπίπτει με τη δημιουργία. Αλλά τότε πώς υπάρχουν αιώνια ποιήματα; Εγώ, προσωπικά, έχω μια σχέση φυσικότητας με την ποίηση και όχι χρησιμότητας. Αναπνέω, ζω, γράφω. Από τις μεγαλύτερες χαρές είναι η στιγμή της δημιουργίας, άσχετα αν την επόμενη μέρα το δημιούργημα μπορεί να το πετάξω στα σκουπίδια.
Το κοινωνικό νόημα ή τι αντίκτυπο μπορεί να ‘χει αυτό που γράφω, βέβαια μ’ ενδιαφέρει, αλλά σ’ ένα άλλο συνειδησιακό επίπεδο. Αισθάνομαι όμως, συγχρόνως, ότι αυτό δεν είναι της δικής μου δικαιοδοσίας.
Εγώ, όσο είμ’ εδώ και μπορώ, δουλειά μου είναι να γράφω ποιήματα.
Το τελευταίο βιβλίο της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ είναι η συλλογή «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» (Καστανιώτης, 2005).
Ποίηση και πολιτική
Γνωρίζω από χέρι (από το χέρι που γράφει ποίηση) τι είναι η πραγματικότητα χωρίς την εξαρθρωτική ενέργεια της ποίησης. Προτιμώ όμως να απαντήσω όχι με τα λόγια του Ρενέ Σαρ: «ο ποιητής είναι το μέρος του ανθρώπου που απειθεί στα υπολογισμένα σχέδια», αλλά με τον πολιτικό του συλλογισμό που «έβγαλε» τον Αλέξανδρο (ψευδώνυμο του Σαρ) στη Γαλλική Αντίσταση. Λέω λοιπόν πως η ποίηση χρησιμεύει στον αποπροσανατολισμό. Ο γάλλος φιλόσοφος Α. Μπαντιού το διατυπώνει ως εξής: «Η ποίηση χαράζει στις προσανατολισμένες αναπαραστάσεις της Ιστορίας μιαν αποπροσανατολίζουσα διαγώνιο». Ο Τσέλαν μιλάει για έναν «δρόμο του αδύνατου» που αποκαλεί Μεσημβρινό.
Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν ο αποπροσανατολισμός αυτός είναι κοινωνικά χρήσιμος (έχω πάντα κατά νου τη συγκυρία: την εξέγερση των φοιτητών). Η απάντησή μου είναι, ναι. Η ποίηση είναι χρήσιμη (ο όρος, υπενθυμίζω, μου φαίνεται καταχρηστικός παρότι παραπέμπει στον εμβληματικό στίχο του Χέλντερλιν). Και τούτο διότι η ποίηση νομιμοποιεί το ζητούμενο μιας «καλύτερης πολιτικής»: τη δικαιοσύνη και όχι αναγκαστικά την πολιτική ορθότητα. Εισάγει δηλαδή ό,τι η μεταπολιτική θα μπορούσε να αποκαλέσει «νομιμοποίηση διά της παραλογίας», ήτοι παραδοχή τού ότι στις κοινωνίες μας η πλειοψηφία και η συναίνεση ως κριτήρια επικύρωσης της νομιμότητας εμφανίζονται ως ανεπαρκή. Η ποίηση διαγωνίως διεμβολίζει τα αληθόσημα, προσθέτοντας ένα επιπλέον κύριο όνομα στην καθιερωμένη ονοματοθεσία: έστω, Σαίξπηρ. Υπ’ αυτήν την έννοια βρίσκεται εγγύτερα στην αρχική κατάσταση των πραγμάτων. Αφήνει το πράγμα έκθετο, γυμνό. Μας τοποθετεί διαγωνίως ως προς την αντίθεση υποκειμένου – αντικειμένου καθαιρώντας συγχρόνως τον εαυτό της ως «υποκειμενική ποίηση» (Ρεμπώ) αλλά και ανάγοντας τον εαυτό της στο «ασύστατο» του πράγματος («πάνω στα ασύστατα να ακουμπήσουμε» όπως γράφει ο Τσέλαν).
Εάν η ποίηση μας δείχνει τι σημαίνει για την ποίηση «το ποίημα να απαλλαγεί από το ποίημα», εμείς κατ’ αναλογίαν πρέπει να δείξουμε τι σημαίνει για την πολιτική η απαλλαγή της από την πολιτική.
Το τελευταίο βιβλίο του Γιώργου Βέλτσου είναι η συγκεντρωτική έκδοση «Ποιήματα, 1993-2005» (Ινδικτος, 2006).
Η εικόνα και ο λόγος
Η ροή της ποίησης και αυτή της ζωγραφικής είναι σαν δύο ανυπότακτα ποτάμια που τρέχουν παράλληλα, το κάθε ένα με τα δικά του νερά, τις δικές του πηγές, που όμως συνδέονται στο βάθος της γης και βγαίνουν από ένα κοινό έγκατο.
Οταν η ζωγραφική συνομιλεί με την ποίηση δεν υποτάσσεται σ’ αυτήν. Διατρέχει μαζί μ’ αυτήν και παράλληλα μ’ αυτήν σε διαφορετικές διαδρομές έναν κοινό εκφραστικό τόπο με κοινούς στόχους και με το βλέμμα στραμμένο η μια στην άλλη.
Στην ώσμωση των τεχνών η ζωγραφική και η ποίηση διαφυλάσσουν τον ιδιαίτερο λόγο τους, τη γραμματική και το συντακτικό τους, τη δική τους γλώσσα. Δεν εικονογραφούν ούτε μεταφράζουν η μια την άλλη σε προφανείς εικόνες συμβατικής πίστης.
Συναντώνται αντίθετα σε μια αυθόρμητη, σχεδόν λαθραία συνάντηση όπου ονομάζουν και επικυρώνουν τις διαφορές τους, μήπως και μπορέσουν να γνωριστούν καλύτερα, ίσως και ο μόνος τρόπος να γνωριστούνε πραγματικά. Και όσο περισσότερο ζωγραφική και ποίηση είναι ο αυθεντικός εαυτός τους τόσο περισσότερο μπορούν να κατανοήσουν η μια την άλλη και και να καταγράψουν το βαθύτερο ψυχικό τοπίο, τον κοινό τόπο που τους συνδέει και που μέσα του άνθησαν.
Κάθε τέχνη είναι ταυτόσημη με τα δικά της μέσα και είναι ενδεικτική των μέσων της, και μόνο μέσω αυτών αναδεικνύει και τις επιρροές της, τις συμπάθειές της, τις εκλεκτικές της συγγένειες, το γενεαλογικό της δάσος, την ιδιαίτερη, βαθύτερη αλήθεια της.
Συνοδοιπόροι σε δύσβατους, παράλληλους δρόμους η εικόνα και ο λόγος παλεύουν να λησμονήσουν ο ένας τον άλλον, για να μπορέσουν να ξαναβρεθούν και να γνωρίσουν τα πράγματα, τον κόσμο και τον εαυτό τους από την αρχή. Απαλλαγμένοι από τον καταναγκασμό της εικονογράφησης και της περιγραφής, ανιχνεύουν και αποκαλύπτουν ποιητική και εικαστική αδεία διαρκώς νέες γόνιμες προσμείξεις.
Ο ζωγράφος Γιάννης Ψυχοπαίδης «απέδωσε» ζωγραφικά ποιήματα της Κικής Δημουλά που διάλεξε ο ίδιος, στην έκδοση «Γιάννης Ψυχοπαίδης, Κική Δημουλά, Συνάντηση» (Ικαρος, 2007).
Στίχοι παντού
Αρχίζει η εβδομάδα των ποιητών, εν όψει της Τετάρτης 21 Μαρτίου που έχει οριστεί ως η δική τους ημέρα. Με αγαπημένους στίχους να μας υπενθυμίζουν κάθε μέρα το νόημα της ύπαρξής μας στα παράθυρα λεωφορείων και τρόλεϊ και με τους αφανείς αυτούς ήρωες να εμφανίζονται ξαφνικά επί σκηνής και να αυτοσυστήνονται, η εφετινή Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης αναμένεται να ξεπεράσει τα καθιερωμένα όρια στη χώρα μας.
* * *
Για αύριο Δευτέρα ο πολυχώρος Μεταίχμιο απευθύνει ανοιχτή πρόσκληση σε μια ποιητική βραδιά όπου θα διαβάσει ο καθένας το αγαπημένο του ποίημα. Δήλωση συμμετοχών στο mkt2@metaixmio.gr, με ένδειξη «Βραδιά ποίησης», και ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, τηλέφωνο, email, τίτλο του ποιήματος που θα διαβαστεί, ποιητή, αριθμό λέξεων του ποιήματος.
* * *
Μεθαύριο Τρίτη ο Ιανός και το Δεύτερο Πρόγραμμα 103.7 καλοδέχονται την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης με πρόσωπα από τον χώρο των τεχνών, της πολιτικής, των ΜΜΕ, αλλά και ποιητές, συγγραφείς και φίλους του βιβλίου. Θα διαβάσουν το αγαπημένο τους ποίημα οι: Λυδία Κονιόρδου, Πέτρος Τατσόπουλος, Διονύσης Τσακνής, Τηλέμαχος Χυτήρης, Χρυσή Καρύδη, Μένης Κουμανταρέας, Αγγελος Δεληβορριάς, Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Κάτια Λεμπέση, Γιώργος Χρονάς και άλλοι. Παρεμβάλλονται τραγούδια-σταθμοί της μελοποιημένης ποίησης ερμηνευμένα ζωντανά, συνοδεία ορχήστρας. Ο Κώστας Θωμαΐδης, ο Γιώργος Μεράντζας, ο Δώρος Δημοσθένους, η Μαρία Λούκα, ο Κωνσταντίνος Κληρονόμος και η Ελεονώρα Ζουγανέλη ερμηνεύουν Μ. Αναγνωστάκη, Γ. Σαραντάρη, Γ. Σεφέρη, Μ. Κατσαρό, Κ. Καβάφη, Τ. Λειβαδίτη, Ο. Ελύτη, Ν. Καββαδία, Σαπφώ, Ν. Λαπαθιώτη, Γ. Ρίτσο, Κ. Βάρναλη, Μυρτιώτισσα, Μ. Πολυδούρη, Ν. Λεοντάρη. Στο βιβλιοπωλείο Ιανός (Σταδίου 24), από τις 10 το βράδυ της Τρίτης ως τη 1 το πρωί της Τετάρτης.
* * *
Μεθαύριο Τρίτη επίσης θα παρουσιαστεί το βιβλίο του Παναγιώτη Νούτσου Κοινωνία, πολιτική στράτευση και ποίηση. Για τον Τίτο Πατρίκιο (Σαββάλας). Ο συγγραφέας θα απαντήσει σε ερωτήσεις της φιλολόγου Ασπας Χασιώτη. Αποσπάσματα του βιβλίου και ποιήματα του Τίτου Πατρίκιου θα διαβάσει η Ρηνιώ Κυριαζή. Στη συζήτηση που θα ακολουθήσει θα συμμετάσχει ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος. Στη Στοά του Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5 και Σταδίου), στις 8 μ.μ.
* * *
Την Τετάρτη θα εορταστεί η Ημέρα Ποίησης στο Μουσείο Μπενάκη, Κτίριο Πειραιώς, σε μια λαμπρή εκδήλωση με 40 ποιητές επί σκηνής, οι οποίοι θα διαβάσουν διαδοχικά τα ποιήματά τους δημοσιευμένα στο 9ο τεύχος του περιοδικού (δε)κατα, ενώ θα γίνουν και τέσσερις σύντομες εισηγήσεις για τους Διονύσιο Σολωμό (Γιώργης Γιατρομανωλάκης), Νίκο Καζαντζάκη (Γιώργος Γεωργούσης), Νίκο Εγγονόπουλο (Αλέξης Ζήρας) και Νικόλαο Κάλας (Αλεξάνδρα Δεληγιώργη). Τη Βραδιά Ποίησης διοργανώνουν από κοινού το Μουσείο Μπενάκη, η Εταιρεία Συγγραφέων και το περιοδικό (δε)κατα. Χορηγοί επικοινωνίας είναι οι εκδοτικοί οίκοι Γ. & Κ. Δαρδανός, Καστανιώτης και Κέδρος. Στο πιάνο μουσική τζαζ θα παίξει ο Αστέριος Παπασταματάκης. Είσοδος ελεύθερη, στις 7.30 μ.μ.
* * *
Την Τετάρτη, στη Θεσσαλονίκη, τον εορτασμό θα σφραγίσουν δεκαπέντε ξένοι ποιητές, οικονομικοί, «πνευματικοί» μετανάστες ή και πρόσφυγες από διάφορες χώρες, οι οποίοι θα παρουσιαστούν και θα διαβάσουν ποιήματά τους στα ελληνικά (και, ενδεικτικά, στην πρωτότυπη γλώσσα). Πρόκειται για ποιητές από την Αλβανία, την Αμερική, τη Γερμανία, τη Γεωργία, τη Ρουμανία και τη Ρωσία, οι οποίοι ζουν στη Θεσσαλονίκη, και πολλοί από αυτούς εμφανίζονται δημόσια για πρώτη φορά καθώς είτε οι βιοποριστικές τους ανάγκες είτε η ιδιότητα του «ξένου» τούς κρατούν μακριά από την πνευματική κίνηση. Στη βραδιά συμμετέχει το πολυεθνικής σύνθεσης ερασιτεχνικό μουσικό σχήμα Φωνές των Λαών, που υφίσταται στο πλαίσιο της οργάνωσης Κοινωνική Αλληλεγγύη. Την εκδήλωση διοργανώνουν το περιοδικό «Εντευκτήριο», το Κέντρο Πολιτισμού της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου καθώς και το Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης. Χορηγοί οίνου Κατώγι – Στροφιλιά, Κτήμα Λίγας, είσοδος ελεύθερη, στο Underground Εντευκτήριο, Δεσπεραί 9, Θεσσαλονίκη, στις 9 μ.μ.
