Την Ντόρα Ρωζέττη, συγγραφέα του βιβλίου η Ερωμένη της (εκδόσεις N. Θεοφανίδη – Σ. Λαμπαδαρίδη, 1929· επανέκδοση 2005, Μεταίχμιο), τη γνώρισα το 1984 όταν ήταν σε ηλικία 76 ετών. Την αναζήτησα και την εντόπισα αφού πρώτα είχε πέσει στα χέρια μου ένα παλιό αντίτυπο του βιβλίου της. Αναπτύχθηκε μεταξύ μας φιλία και η Ρωζέττη μού έδωσε με προθυμία εκτεταμένη αυτοβιογραφική μαρτυρία, λέγοντάς μου όμως πως δεν επιθυμούσε να δημοσιευτεί τίποτε γι’ αυτήν όσο θα ευρίσκετο εν ζωή.
Ολο το υλικό που προέκυψε από την έρευνά μου το δημοσίευσα στο περιοδικό «Οδός Πανός» (τεύχη 132 και 133), αποκαλύπτοντας έτσι πως η Ντόρα Ρωζέττη ήταν η Νέλλη Καλογλοπούλου-Μπογιατζόγλου (1908-1989), Αλεξανδρινή Αιγυπτιώτισσα, ιατρός αφροδισιολόγος – γυναικολόγος – υγιεινολόγος.
Από την πιο πρόσφατη έρευνά μου αποκόμισα τις παρακάτω ενδιαφέρουσας πληροφορίες. Οτι ο βασικός κληρονόμος της είχε περισώσει και κατέχει: α) τα ιατρικά πτυχία της· β) το ασημένιο φλάουτό της μέσα στη θήκη του· γ) τους δίσκους της βινυλίου κλασικής μουσικής. Μου έδειξε μάλιστα το φλάουτο και τους δίσκους.
Ακόμη μου είπε ότι λίγο καιρό προτού πεθάνει συσκεύασε επιμελώς σε χαρτόκουτα τα επιστημονικά της βιβλία – ίσως και άλλα προσωπικά της αντικείμενα – και τα παρέδωσε σε παλαιοπώλη που την επισκέφτηκε επί τούτου στο σπίτι της. Το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Ρωζέττη που είχα την τύχη να δω το 1984 δεν έχει περισωθεί. Μάλλον το κατέστρεψε η ίδια λίγο προτού πεθάνει ή το παρέδωσε στον παλαιοπώλη μαζί με τα βιβλία της.
Σκληρός άνθρωπος
Ο κληρονόμος χαρακτήρισε τη Ρωζέττη «σκληρό άνθρωπο» και μου διηγήθηκε το εξής περιστατικό: Οταν ήταν παιδί, επισκέφτηκε με τη μητέρα του τη Ρωζέττη στο ιατρείο της. Δεν είπε «καλημέρα» και η Ρωζέττη θύμωσε πολύ. Τον υποχρέωσε να βγει από το ιατρείο και να ξαναμπεί λέγοντας «καλημέρα». Τον σύζυγό της Κωστίκα Μπογιατζόγλου τον χαρακτήρισε «πολύ καλό άνθρωπο» και «μπον βιβέρ». Ο κληρονόμος της μου έδωσε ακόμη την πληροφορία πως όταν ήταν αυτός παιδί έπαιζε στο Παγκράτι με τον γιο της φίλης της Λολίτας (Λίζας του βιβλίου), ο οποίος ήταν λίγο μεγαλύτερός του. Ο γιος της Λολίτας-Λίζας είναι επιστήμων και ευρίσκεται εν ζωή.
Στην έρευνά μου δημοσίευσα βέβαια πάρα πολλά κοινά στοιχεία Ρωζέττη – Καλογλοπούλου, αλλά σκόρπια σε διάφορα σημεία των κειμένων μου και χωρίς να δίνω μεγάλη έκταση ή έμφαση στο καθένα. Μέλημά μου τότε ήταν να παρουσιάσω όλο το πλούσιο πληροφοριακό υλικό για τη Ρωζέττη που είχα στη διάθεσή μου, ενώ η ταύτιση Ρωζέττη – Καλογλοπούλου ήταν αυτονόητη για μένα, όχι όμως και για πολλούς αναγνώστες. Εκρινα λοιπόν σκόπιμο να γράψω ένα κείμενο επικεντρωμένο στην τεκμηρίωση της ταύτισης της Ρωζέττη με την Καλογλοπούλου για να κλείσει οριστικά η δημόσια συζήτηση για το ποια ήταν η Ρωζέττη και να πάψουν να ακούγονται και οι τελευταίες φωνές δυσπιστίας.
Τις πληροφορίες μου για την Ντόρα Ρωζέττη τις αντλώ από: α) Το βιβλίο η Ερωμένη της, μέσα από τις σελίδες του οποίου η συγγραφέας μάς δίνει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και σαφείς περιγραφές του εαυτού της. β) Την ιδιόχειρη αφιέρωσή της στον Καβάφη σε αντίτυπο του βιβλίου της που σήμερα αποτελεί ιδιοκτησία του κ. Μανόλη Σαββίδη και που δημοσιεύτηκε στο «Βήμα της Κυριακής» (19.2.2006).
Τις πληροφορίες για τη Νέλλη Καλογλοπούλου τις αντλώ από: α) Τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της. β) Τις συνεργασίες της στη «Διάπλαση των Παίδων», καθώς και άλλα δημοσιεύματα στη «Διάπλαση» που αποδεικνύουν ότι το Διαπλασόπουλο με το ψευδώνυμο «Πανταχού Παρών» ήταν η Νέλλη Καλογλοπούλου. γ) Το νεανικό λεύκωμα της Καλογλοπούλου που βρίσκεται στην κατοχή μου. Είναι ένα υπαρκτό παλιό ντοκουμέντο στο οποίο τα γραπτά των φίλων της τη σκιαγραφούν και την περιγράφουν με μεγάλη ακρίβεια. δ) Τις φωτογραφίες και τις δύο ιδιόχειρες αφιερώσεις της που έχω στην κατοχή μου. Δεν αντλώ αποδεικτικά στοιχεία από τη μαρτυρία της γιατί κάποιος δύσπιστος θα μπορούσε να αμφισβητήσει την αυθεντικότητά της.
Ας έρθω λοιπόν στα αποδεικτικά στοιχεία που ταυτίζουν την Ντόρα Ρωζέττη με την Αλεξανδρινή Νέλλη Καλογλοπούλου.
Τρεις ενδείξεις
1) Για την Ντόρα Ρωζέττη υπάρχουν τρεις σημαντικές ενδείξεις ότι είναι Αλεξανδρινή: α) η αναφορά στο βιβλίο της στον παιδικό φίλο της από την Αλεξάνδρεια· β) η ιδιόχειρη αφιέρωσή της «στο μεγάλο μας Αλεξανδρινό ποιητή»· γ) το ψευδώνυμο Ρωζέττη που παραπέμπει ευθέως στην πόλη Ροζέττη της Αιγύπτου και στην περίφημη Στήλη της Ροζέττης (Rosetta Stone). H αλεξανδρινή καταγωγή τής Καλογλοπούλου αποδεικνύεται από τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της και από πολλές συνεργασίες της στη «Διάπλαση». Το αναφέρει και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος στο περιοδικό (21.5.1922).
2) H Ρωζέττη ήταν φοιτήτρια στην Αθήνα στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1920. H Καλογλοπούλου ήταν επίσης φοιτήτρια στην Αθήνα την ίδια χρονική περίοδο, όπως φαίνεται στο νεανικό της λεύκωμα.
3) H Ρωζέττη έπαιζε τένις. Και η Καλογλοπούλου έπαιζε τένις, όπως αποδεικνύεται από τη μικρή αγγελία της στη «Διάπλαση» (19.1.1929): «Ζητώ Διαπλασοπούλα για να παίζουμε τένις. Δ/σις: Νέλλη Καλογλοπούλου Poste Restante Αθήνα. Πανταχού Παρών».
4) H Ρωζέττη είχε μια φίλη Ρίτα στη Σύρο που έγραφε ποιήματα και είχε εμπλακεί σ’ ένα γυναικείο έρωτα. H Καλογλοπούλου είχε φίλη την ποιήτρια Ρίτα Μπούμη στη Σύρο, που είχε μια γυναικεία σχέση για την οποία έγραψε τη σαπφική συλλογή «Τα τραγούδια στην Αγάπη» (εκδόσεις Μαυρίδη, 1930). H φιλία Καλογλοπούλου – Ρίτας Μπούμη αποδεικνύεται στο λεύκωμα όπου η ποιήτρια έχει αφιερώσει κείμενα, ποιήματα και ζωγραφιές στη φίλη της Νέλλη Καλογλοπούλου.
5) Στο βιβλίο η Ρωζέττη αυτοπεριγράφεται ως άσχημη, με χοντρά μάγουλα και κοντή. Γράφει μάλιστα: «… φιλώ ορμητικά το ντεκολτέ της εκεί ακριβώς π’ ερχόντουσαν τα χείλη μου… ως εκεί που έφτανα». Παρουσιάζεται ακόμη ως αγοροκόριτσο με λίγα και κοντά μαλλιά χωρίς ίχνος κομψότητας και ατημέλητα ντυμένη. Οι φωτογραφίες τής Καλογλοπούλου που παρουσίασα και παρουσιάζω τη δείχνουν έτσι ακριβώς. Κοντή με ευτραφή μάγουλα, μάλλον άσχημη και με λίγα μαλλιά. Ενώ στο λεύκωμα οι φίλες της την ονομάζουν «αρσενικό κοριτσάκι» με κουρεμένα μαλλιά, με γραβάτα και «ξώρραφα» παπούτσια.
6) H Ρωζέττη αναφέρει τις διακοπές που έκανε σ’ ένα μακρινό νησί. (Συνάγεται εύκολα ότι αυτό έγινε το καλοκαίρι του 1926.) H Καλογλοπούλου (Πανταχού Παρών) περιγράφει στη «Διάπλαση» (2.4.1927) τις καλοκαιρινές διακοπές της σ’ ένα νησί. Και τα δύο κείμενα αναφέρουν «ερημιά», «αμπέλια», «ψαροκαλύβες» και «μύλους ερειπωμένους».
7) H Ρωζέττη και η Καλογλοπούλου (Πανταχού Παρών) χρησιμοποιούν πολλές κοινές χαρακτηριστικές λέξεις και εκφράσεις στα γραπτά τους, όπως: πιότερο, λευκότης, σα γαλβανισμένη, αρλούμπες, ειδωλολατρία, φαγί, ουώτερ πόλο, μούτρο – μούτρα, πατήρ – μήτηρ, δύο κροσσωτές σειρές – γραμμές (σε περιγραφή ματιών).
8) H Ρωζέττη αναφέρει τις αδελφούλες της στην πατρίδα. H Καλογλοπούλου σε μια συνεργασία της στη «Διάπλαση» (11.4.1925) αναφέρει τις μικρότερες αδελφές της Μαρίκα και Στέλλα.
9) H Ρωζέττη αναφέρει ότι ήταν καπνίστρια. Στο λεύκωμα της Καλογλοπούλου μια φίλη της γράφει γι’ αυτήν: «Τσιγαράκια των φίλων ξεπαστρεύει».
10) H Ρωζέττη ήταν γλωσσομαθής. H Καλογλοπούλου αναφέρει στη «Διάπλαση» ότι σε μια εκδρομή μιλούσε στα γερμανικά με τις φίλες της και τη δασκάλα τους των γερμανικών.
11) H Ρωζέττη έγραψε το βιβλίο η Ερωμένη της (πρωτότυπη έκδοση: 1929) με την «Ψυχαρική ορθογραφία», π.χ. αφτός, τόρα κλπ. Ο Ξενόπουλος στη «Διάπλαση» (17.10.1925) σχολιάζει ένα κείμενο της Καλογλοπούλου και λέει: «Μόνο την ορθογραφία της δημοτικής θα την κάμω σύμφωνα με τη δική μου (π.χ. αυτά και όχι αφτά)»…
12) Ο Ξενόπουλος έγραψε στη «Νέα Εστία» (1.12.1929) ενθουσιώδη κριτική για το βιβλίο τής Ρωζέττη η Ερωμένη της. H Καλογλοπούλου ως δραστήριο Διαπλασόπουλο είχε μακροχρόνια πνευματική σχέση με τον Ξενόπουλο.
Ο Ξενόπουλος ακόμη γράφει ως Διάπλαση με πολλή διακριτικότητα στη στήλη αλληλογραφίας (2.11.1929): «Αλήθεια, Πανταχού Παρών, ο κ. Ξ. ήθελε να σ’ έβλεπε να σου πει για κάτι που του έστειλες». Είναι προφανές ότι η Νέλλη Καλογλοπούλου του είχε στείλει το βιβλίο της η Ερωμένη της και ο Ξενόπουλος ήθελε να της πει τη γνώμη του ιδιαιτέρως, λόγω του… ακατάλληλου για Διαπλασόπουλα θέματος!
13) H Ρωζέττη κρατούσε ημερολόγιο. Το βιβλίο η Ερωμένη της αποτελείται από ημερολογιακές σημειώσεις της. H Καλογλοπούλου κρατούσε κι αυτή ημερολόγιο, όπως φαίνεται από τη συνεργασία της στη «Διάπλαση» με τίτλο «Από το ημερολόγιό μου» (7.2.1925).
H σειρά των γραφολόγων
Μένει στους επαγγελματίες γραφολόγους να συγκρίνουν την αφιέρωση της Ρωζέττη στον Καβάφη (1929), την ιδιόχειρη αφιέρωση της Καλογλοπούλου πίσω από μια φωτογραφία (1952) και την αφιέρωσή της προς εμένα (1984) στη Διδακτορική Διατριβή της, να μας ανακοινώσουν τα συμπεράσματά τους και να κλείσει οριστικά η συζήτηση για το ποια ήταν η Ντόρα Ρωζέττη.
Εχει πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι τόσο η αφιέρωση της Ρωζέττη στον Καβάφη όσο και η αφιέρωση της Καλογλοπούλου προς εμένα κατέχουν το πάνω πάνω δεξιό σημείο στη σελίδα τίτλου, λες και δεν υπήρχε άλλος χώρος στη σελίδα!
Στο βιβλίο η Ερωμένη της όσοι ενεπλάκησαν στην έκδοσή του έκαναν μερικές βασικές αλλαγές, για να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητα των ηρωίδων του: α) Εγραψαν ότι η Ρωζέττη σπούδαζε χημεία, ενώ η Καλογλοπούλου σπούδαζε ιατρική. β) Αλλαξαν τα ονόματα των δύο ηρωίδων του, διατηρώντας ωστόσο τα ίδια αρχικά Ντόρα – Νέλλη, Λίζα – Λολίτα (η φίλη της). Αντίθετα, άφησαν χωρίς να τα αλλάξουν πολλά δευτερεύοντα ονόματα, όπως εκείνο της Ρίτας από τη Σύρο. γ) Εγραψαν ότι η Ντόρα έμενε μαζί με μια θεία της που την κηδεμόνευε, ενώ στην πραγματικότητα η Καλογλοπούλου έμενε μαζί με την κατά πολλά χρόνια μεγαλύτερη δευτερότοκη ετεροθαλή αδελφή της Σταυρούλα και κηδεμονευόταν από αυτήν (ενώ η πρωτότοκη ετεροθαλής αδελφή της λεγόταν Θεώνη). δ) Εγραψαν ότι η φίλη της Λίζα εργαζόταν σε μεγάλο γραφείο, ενώ η πραγματική φίλη της Λολίτα εργαζόταν σε τράπεζα.
Αυτές οι αλλαγές όμως αποδείχτηκαν εντελώς ανεπαρκείς στη μικρή σχετικά κοινωνία της Αθήνας του 1929 και στην ακόμη μικρότερη Πανεπιστημιακή Κοινότητα της Αθήνας με τις λίγες δεκάδες γυναικών που φοιτούσαν τότε. Ετσι γρήγορα αποκαλύφθηκε ποιες ήταν οι ηρωίδες του βιβλίου και… εγένετο σκάνδαλο.
