Τον Μέγα Αλέξανδρο, αυτή την αινιγματική προσωπικότητα που βρέθηκε στο κρίσιμο μεταίχμιο δύο ιστορικών περιόδων, τον γνωρίζουμε μέσα από την ελληνική και γενικότερα τη δυτική ιστοριογραφία, όπου πρόσφατα προστέθηκε και η σοβιετική εκδοχή με τη μετάφραση της ογκώδους μονογραφίας των Β. Γκαφούροφ και Δ. Ι. Τσιμπουκίδη, «Αλέξανδρος ο Μακεδών και η Ανατολή». Ωστόσο άγνωστες παρέμεναν οι απόψεις που κατά καιρούς ανέπτυξαν ανατολίτες συγγραφείς και ας υπήρχε, ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, το σχετικό σύγγραμμα στη γαλλική του θεσσαλού λογίου της Διασποράς Δημητρίου Παναγιώτου Γοβδελά, τυπωμένο στη Βαρσοβία το 1822.
Οπως φαίνεται, η έκδοσή του στα ελληνικά δεν αξιολογήθηκε. Ακόμη και την πρόσφατη μετάφραση της Μ. Τίλιου δεν την αναλαμβάνει κάποιος αθηναίος εκδότης αλλά λαρισαϊκές εκδόσεις, αλληλέγγυες στον αλλοτινό συντοπίτη τους. Μόλις πενήντα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Λάρισας, η γενέτειρα του Γοβδελά, η κάποτε σηροτρόφος Ραψάνη του Κάτω Ολύμπου.
Το συγκεκριμένο έργο του Γοβδελά παρέμεινε μάλλον άγνωστο. Ακόμη και ο βαθύς γνώστης του 19ου αιώνα Κ. Θ. Δημαράς, σε επιφυλλίδα του («Το Βήμα», 3.5.1968) αναφέρει αόριστα πως ο Δημήτριος Γοβδελάς έγραψε ιστορία του Αλεξάνδρου. Για τους περισσότερους το όνομα του Γοβδελά ταυτίζεται με ένα νεανικό έργο του, την ιδιαίτερα δημοφιλή στην εποχή της, δίτομη μετάφραση του μυθιστορήματος «Τύχαι Τηλεμάχου» του Φρ. Φενελόν (1801, 1803). Η λόγια γλώσσα τού μόλις είκοσι ενός ετών τότε Γοβδελά, τελείως διαφορετική της αρχαΐζουσας των μεταγενέστερων βιβλίων του, τέρπει και έναν σημερινό αναγνώστη, αν κρίνουμε από το απόσπασμα που σταχυολογείται στην «Πεζογραφική Ανθολογία» του Γ. Κεχαγιόγλου.
Κατά τα άλλα μάλλον αγνοούμε τον επιθετικό και πολύγλωσσο «σοφολογιότατο» Γοβδελά, που σπούδασε στην Πέστη, ταξίδεψε στην Εσπερία και διέπρεψε ως δάσκαλος πλείστων όσων αντικειμένων στην Ηγεμονική Ακαδημία του Ιασίου, όπου και τελικά πέθανε, πεντηκοντούτης, το 1831. Φημιζόταν για την ευρυμάθειά του, όπως περίλαμπρα δείχνει και η ιστορία του Αλεξάνδρου, την οποία συνθέτει συρράφοντας διάσπαρτους μύθους. Στον πρόλογο του βιβλίου ο Γοβδελάς αναφέρεται στους συγγραφείς που συμβουλεύθηκε, κυρίως πέρσες ιστοριογράφους, δίνοντας στοιχεία για τον βίο και το έργο τους. Μετά παραθέτει την ιστορία του Αλεξάνδρου, γιου του Φιλίππου. Αν και σύμφωνα με τα ανατολίτικα χρονικά, το πιθανότερο, πρόκειται για εγγονό του Φιλίππου και γιο του Δαρείου. Χωρίς να αποκλείεται ο Αλέξανδρος να είναι γιος της Ολυμπιάδας και του αιγυπτίου βασιλιά Νεκτανεβώ. Στη συνέχεια ανιστορούνται οι κατακτήσεις του Αλεξάνδρου Ισκεντέρ, κατά τους ανατολίτες συγγραφείς , η συμπεριφορά του απέναντι στους υποταγμένους λαούς και ο θάνατός του. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον παιδαγωγό του Αριστοτέλη, που φαίνεται να γοητεύει τους Πέρσες.
Η Μ. Τίλιου στηρίζει τη μετάφρασή της με σχόλια γεωγραφικά και ιστορικά, αναγκαία για έναν σημερινό αναγνώστη. Στο παράρτημα του βιβλίου, πέραν των βιοεργογραφικών του Γοβδελά, προβλέπεται και κατάλογος 96 λημμάτων με όσα γράφτηκαν γι’ αυτόν στο διάστημα δύο αιώνων. Τέλος, δημοσιεύονται επτά περσικές μικρογραφίες που εικονίζουν τον μακεδόνα στρατηλάτη. Η αναζήτηση του Αλεξάνδρου στην ανατολίτικη τέχνη θα πρέπει να επιχειρηθεί κάποτε και ως συμπλήρωμα της έκθεσης «Ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ευρωπαϊκή Τέχνη» και του ομότιτλου λευκώματος, που έγινε στα πλαίσια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Θεσσαλονίκη ’97.
