ΕΧΟΥΝ μέγεθος και όψη βιβλίου αλλά είναι φτιαγμένα από πλαστικό. Στη θέση της λευκής σελίδας (που προκαλούσε δέος στον Στεφάν Μαλαρμέ) έχουν οθόνη υγρού κρυστάλλου. Το ξεφύλλισμα, δηλαδή το πέρασμα στην επόμενη σελίδα, γίνεται με το απλό πάτημα ενός πλήκτρου. Κατά τα λοιπά μπορεί κανείς να τα βάλει εύκολα στην τσέπη του σακακιού του ή στην τσάντα του, αφού είναι εξίσου ελαφριά αν όχι ελαφρύτερα από τα παραδοσιακά βιβλία.
Εχοντας μόλις περάσει το κατώφλι του 21ου αιώνα ίσως θα πρέπει να προετοιμαζόμαστε ψυχολογικά για τον αποχαιρετισμό στον Γουτεμβέργιο. Τα ηλεκτρονικά βιβλία είναι πλέον διαθέσιμα και μας παρέχουν ήδη μια πρόγευση του μέλλοντος. Η σύνδεσή τους με το δίκτυο Internet θα είναι ασύρματη και θα μπορούμε να «φορτώνουμε» σε αυτά τίτλους της αρεσκείας μας. Στην πραγματικότητα, βέβαια, δεν θα είναι απλώς βιβλία αφού οι επίπεδες μικρές αυτές συσκευές θα μας επιτρέπουν επίσης να γράφουμε, να επικοινωνούμε μέσω δικτύου και, εν πάση περιπτώσει, θα παρέχουν όλες τις υπηρεσίες των πολυμέσων.
Αρχίζει λοιπόν να διαγράφεται ήδη στον ορίζοντα το νησί της ψηφιακής λογοτεχνίας, ενός κόσμου χωρίς βιβλία; Η ειλικρινής απάντηση είναι σαφώς θετική. Μόνο που η νήσος αυτή θα είναι εξωτική και δεν θα μοιάζει με τον εφιαλτικό κόσμο που παρουσίασε ο Φρανσουά Τρυφό μεταφέροντας στον κινηματογράφο το μυθιστόρημα του Ρέι Μπραντμπέρι «Φαρενάιτ 451» (η θερμοκρασία καύσεως). Κοντολογίς, δεν θα πρόκειται για έναν κόσμο που καταδιώκει τα βιβλία, όσο για έναν κόσμο που θα έχει ξεπεράσει το βιβλίο.
Μας ενοχλεί αυτό; Ισως δεν έχει και τόση σημασία. Η τεχνολογική εξέλιξη είναι περίπου δεδομένη είτε μας αρέσει είτε όχι. Αν το «παράδειγμα» για να επικαλεσθεί κανείς την επιστημολογική ορολογία του Τόμας Κουν της ανάγνωσης μεταβληθεί, ως καταναλωτές κουλτούρας δεν θα έχουμε άλλη επιλογή. Η διαδικασία θα είναι αργή, αλλά όχι αναστρέψιμη και, εν πάση περιπτώσει, θα υπάρχουν πάντα τα παλαιοβιβλιοπωλεία. Εν τούτοις ο κόσμος, ας μην το ξεχνούμε, προχωρά. Πόσοι ασχολούνται με το γεγονός ότι οι εγκυκλοπαίδειες έχουν πάψει πλέον να είναι έντυπες και είναι προσβάσιμες μόνο on-line;
Αν το βιβλίο δεν μας λείψει θα είναι γιατί οι ιδέες υπερτερούν της υλικής μορφής. Πόσοι, άλλωστε, έμειναν να νοσταλγούν τους παπύρους όταν άρχισε να γενικεύεται η χρήση της τυπογραφίας; Για άλλη μια φορά, βεβαίως, απομακρυνόμαστε από την επικράτεια της μοναδικότητας. Ο πάπυρος είχε στοιχείο αυθεντικότητας. Τα βιβλία τυπώνονταν σε αναρίθμητα αντίτυπα αλλά ήταν τουλάχιστον ενσώματα αντικείμενα. Αντιθέτως, τα ηλεκτρονικά βιβλία είναι απλώς «πύλες». Τα κείμενα (μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα) θα σχηματίζονται στην οθόνη τους και μετά θα χάνονται. Θα μπορεί κανείς να τα ανακαλέσει ανά πάσα στιγμή στην οθόνη, αλλά η λειτουργία του βιβλίου ως αντικειμένου που ανακαλεί προσωπικές εμπειρίες ακυρώνεται. Οι επόμενες γενιές δεν θα μπορούν, παραδείγματος χάριν, να κοιτάζουν στην βιβλιοθήκη τους την τσακισμένη ράχη του αντιτύπου του «Τόνιο Κρέγκερ» του Τόμας Μαν και να αναθυμούνται πότε το διάβασαν.
Αν όμως η αντικειμενική εμπειρία αποκτά ένα πρόσθετο στοιχείο εφήμερου, χάρη στο ηλεκτρονικό βιβλίο μια «βιβλιοθήκη» χωρίς (φυσικά) όρια θα βρίσκεται στις άκρες των δακτύλων μας. Οποιο βιβλίο θέλουμε, μια πολιτιστική κληρονομιά ολόκληρη, είναι προσβάσιμη. Η ψηφιακή τεχνολογία καθιστά την ανάγνωση δημοκρατικότερη κι αυτό είναι ίσως το πιο ενδιαφέρον δίδαγμα της εξέλιξης. Από το ιερατείο των ιερογλυφικών ως τις οθόνες υγρού κρυστάλλου οι τοίχοι της γνώσης γίνονται διάφανοι.
